In de ban van de Ararat
Armenië
Hoewel de Ararat op het wapenschild van het land staat, is de heilige berg voor de meeste Armeniërs onbereikbaar. Hij ligt aan de overkant van de gesloten grens met Turkije. De situatie past bij het even pijnlijke als rijke verleden van een geplaagd volk. Vanuit de hoofdstad Jerevan reizen we langs kloosters, dorpen, grotten, archeologische vindplaatsen en spectaculaire landschappen.
Er staat een groepje mannen aan de kant van de weg. Zwarte jassen, donkere petten, de handen diep weggestoken in hun spijkerbroeken. Ze kijken over de rand van het ravijn. Als we dichterbij komen zien we een bandenspoor dat eindigt in het luchtledige. In de diepte ligt het wrak van een auto, geslipt op het gladde wegdek, geëindigd op de bodem van de afgrond.
We zijn amper een half uur buiten de moderne hoofdstad Jerevan en de Armeense bergen laten hun meedogenloze kant zien. Het is er leeg en onherbergzaam. Tien minuten voorbij het auto-ongeluk rijden we door een dorp vol verwoeste huizen. Het gevolg van een reeks aardverschuivingen. Zelfs de reusachtige rotsblokken waarmee is geprobeerd om de bewegende aarde te bedwingen, zijn bezweken onder de kracht van de natuur.
We naderen het eind van de vallei en zien links een oude toren tevoorschijn komen: het klooster Geghard, een complex van uit de rotsen gehouwen kerken en kapellen uit de 12de eeuw. De lastig bereikbare plek is destijds bewust gekozen om uit handen te blijven van de plunderende legers die met grote regelmaat door de regio trokken. Dwalend door de donkere ruimtes voel je de adem van de geschiedenis. De wanden vol reliëfs van dieren en kruisbeelden.
VREEMDE HEERSERS
De reis terug naar Jerevan voert over prachtige wegen en langs de schitterende tempel van Garni, een heidens bouwwerk dat op een richel boven het ravijn staat. Met de resten van een kathedraal en een badhuis ernaast. Het hoort tot één van de bekendere bezienswaardigheden van Armenië en bij de poort hoopt meneer Van bezoekers te verleiden voor een tocht door de kloof met zijn Lada Niva: “Vierwielaandrijving, No Problem!”
De entree in Jerevan voert door grauwe buitenwijken, waar de karkassen van oude fabrieken staan. Ooit werden hier volgens een groots communistisch plan onder meer piano’s en sterke drank geproduceerd. Na de val van het communisme, kwamen de fabrieken stil te liggen en hebben handige zakenlui de inboedel in het buitenland verkocht…
Het resultaat is een ADHD versie van het kapitalisme. Met veel over de top en weinig verfijning, hoewel dat laatste wel begint te komen
Een groene ring van parken omsluit het moderne centrum, dat vanaf 1924 werd gebouwd naar Sovjet-model. Jerevan moest opstomen in de vaart der volkeren. Smalle straatjes, oosterse bazaars en karavansereis maakten plaats voor brede boulevards, grote pleinen, monumentale gebouwen en mooie parken.
Er hangt een wonderlijke mix van communisme en kapitalisme die zo kenmerkend is voor landen uit de voormalige Sovjetunie. Ontdaan van het juk van de overheid, willen mensen laten zien wie ze zijn en wat ze hebben. Het resultaat is een ADHD versie van het kapitalisme. Met veel over de top en weinig verfijning, hoewel dat laatste wel begint te komen. Zo schenken ze bij Wine Republic niet per definitie dure Franse Bordeaux, maar ook goede wijn uit Armenië zelf.
KLEM TUSSEN OOST EN WEST
Er is iets opvallends aan de hand met de Armeniërs. Of je nou met de conservator van een museum of met de buschauffeur praat, het gesprek gaat al gauw over het Armeense rijk dat zich uitstrekte over delen van Turkije, Syrië, Libanon, Irak en Iran. Toen dat rijk in de vierde eeuw na Christus uit elkaar viel, raakte het land verdwaald in de geschiedenis.
De ene na de andere vreemde mogendheid nam de macht er over. Van Perzen en Byzantijnen tot Ottomanen en communisten. Het kleine land heeft al die eeuwen klem gezeten tussen oost en west en tussen de christelijke en de islamitische wereld. Met de moord op honderdduizenden Armeniërs in 1915 – de genocide – als dieptepunt.
Om een complex verhaal kort te maken: na de Eerste Wereldoorlog werd het land door de internationale wereld herverdeeld en kwam West-Armenië bij het huidige Turkije en Oost-Armenië groeide uit tot een nieuwe, zelfstandige staat die echter al snel door de Russen werd ingenomen, het huidige Armenië.
De achterkleinzoon van Noach wordt beschouwd als de stamvader van het Armeense volk
De verdeling van het oude rijk snijdt nog altijd door de Armeense ziel. Niet op de laatste plaats omdat hun heilige berg Ararat in Turkije kwam te liggen. De berg, waarop Noach na de zondvloed met zijn ark strandde, is de kribbe van de natie. De achterkleinzoon van Noach wordt beschouwd als de stamvader van het Armeense volk.
Het maakt het klooster van Khor Virap tot een bedevaartsoord. Veel dichter bij de Ararat kunnen de meeste Armeniërs niet komen. De grens met Turkije is vanwege politieke redenen gesloten. Grote hekken bakenen een niemandsland af. Daarachter staan de wachttorens van de Turkse republiek.
Maar wow, wat ligt dat klooster schitterend. Iets verheven boven het land met de vulkanen van de grote en de kleine Ararat als decor. De flanken van de berg zijn besneeuwd. Enorme bergkammen en uitgesleten ravijnen tekenen zich af. Wolken trekken traag langs de top. Heel soms is hij te zien. Met 5.137 meter volgens veel Armeniërs de hoogste berg van hun land.
IN DE BAN VAN DE ARARAT
Ruim 160 archeologische vondsten uit Armenië zijn van 11 mei tot en met 30 oktober te zien in het Drents Museum in Assen. De tentoonstelling ‘In de ban van de Ararat – schatten uit het oude Armenië’ is een tijdreis door de rijke geschiedenis van het land tot aan de komst van koning Tiridates III, die in het jaar 301 als eerste in de wereld het christendom tot staatsgodsdienst maakte. Te zien zijn onder meer duizenden jaren oude objecten. Van eenvoudige gebruiksvoorwerpen tot vondsten uit koningsgraven zoals een zilveren beker en een bronzen helm. Uiteraard is het reliek van de Ark van Noach één van de topstukken. Met een tentoonstelling over Iran won het museum eerder de publieksprijs bij de Global Fine Art Awards.
EEN COLAFLES MET WIJN
Na een bezoek aan het klooster trekken we verder het land in. Een bergpas werkt zich door de woeste natuur. Rotspartijen, kammen, valleien, bergbeken en watervallen begeleiden de route. We passeren een dorp dat voor de oorlog in Nagorno Karabach bewoond werd door Azeri, een volk uit het nabije Azerbeidjzan. Ze zijn verdreven en het dorp is vernoemd naar de eerste Armeniër de stierf in de strijd om de enclave, die overigens door geen enkel land in de wereld officieel wordt erkend.
Er ligt nog sneeuw in de velden. Niets bijzonders in een land waar het tot diep in het voorjaar winter kan zijn om daarna in hoog tempo over te schakelen op de zomer. Bloemen, moestuinen en fruitbomen geven de schamele dorpen dan kleur.
We bereiken Areni, het centrum van de wijnbouw. Aan de kant van de weg verschijnen stalletjes waar wijn en wodka wordt verkocht uit grote vaten. Eén van de verkoopsters helpt een klant die met draaiende motor voor de kraam staat. Voor omgerekend twee euro tapt ze een lege colafles van twee liter vol met rode wijn.
We eten stevige soep en frisse salades bij een restaurantje waar extra hout wordt gehaald om het vuur flink op te stoken. Maar hoe hard de kachel ook brandt, de koude wind zoekt een weg door kieren en gaten.
Het wordt echter een heerlijke middag. We bezoeken de Vogelgrot waar onder meer de oudste leren schoen ter wereld is gevonden én aansluitend het klooster van Noravank. Wie geïnteresseerd is in religieuze kunst, vindt hier allerlei bijzonders, maar wat een locatie! Op een plateau aan het einde van de wereld. Omringd door onaangetaste bergen.
ZILVEREN BEKER
Een bezoek aan Armenië is een tijdreis. Amerikaans aandoende winkelcentra met foodcourt staan naast betonnen bouwwerken uit de communistische periode. Niet per se lelijk. In tegendeel zelfs. Zo staat in Jerevan een voormalige bioscoop waarbij de twee filmzalen aan de buitenkant als vleugels ogen. Of neem de bushalte die we onderweg op het platteland tegenkomen. Een monument van eenvoud met strakke lijnen.
Historie is altijd en overal aanwezig. En niet van het stoffige soort. De verhalen gaan over veroveraars, helden, martelaren en koningen die grootse dingen deden zoals Tiridates III die in het jaar 301 van Armenië het eerste christelijke land in de wereld maakte.
Archeololische opgravingen bevestigen die bewogen geschiedenis. Neem Karashamb, een grafveld met honderden cirkelvormige graven waarin de mooiste objecten gevonden zijn. Op een zilveren beker die hier werd gevonden staan niet alleen prachtige dieren afgebeeld maar ook een overwinnaar die de verslagen vijand onthoofdt.
Tijdreizen. Naar Zvartnots, voor de resten van een ronde kathedraal uit de 7de eeuw v. Chr. Naar de kerk waar St. Hripsime ligt begraven. Samen met de keien waarmee ze gestenigd zou zijn. Naar Etsjmiadzin, dat verschillende relieken bezit van de Ark van Noach (die nooit op echtheid zijn onderzocht) en naar Lchashen waar in koningsgraven onder meer veertien houten strijdwagens werden gevonden.
De gewone Armeniër begrijpt die fascinatie voor het oude niet. Die is juist trots op alles dat nieuw en westers oogt. Waarom zou je naar een eenvoudig cafeetje gaan voor Armeense koffie in de woonkamer, terwijl je ook naar een glanzend foodcourt kunt?
Eén van de mooiste ervaringen in Armenië is gratis én geliefd bij Armeniërs en bezoekers. Wacht in Jerevan op een heldere dat om in de vroege ochtend naar de Cascades te lopen, een cultureel centrum dat tegen een heuvel aan is gebouwd. Je kunt er de trappen beklimmen en hoe hoger je komt, hoe mooier. Dan komt langzaam, aan je voeten, de stad tevoorschijn. Met aan de horizon de kleine en de grote Ararat.
Zoek een plek op een van de stenen bankjes en wacht. Tot de eerste zonnestralen over de oostelijke bergen glippen en de top van de Ararat rozerood aanlichten. Een magisch moment dat in duizenden jaren nooit is veranderd. Zelfs niet in de historische snelkookpan van Armenië.
Ontdek Armenië
Armenië praktisch
Vliegen kan onder meer via Warschau. Prijzen liggen doorgaans tussen 275 en 500 euro retour. In Jerevan kun je veel te voet bezoeken en anders gebruik maken van een taxi. Wie het land in wil, huurt het best een auto. Openbaar vervoer is tijdrovend en onzeker. In de hoofdstad is genoeg accommodatie te vinden. Van eenvoudige pensions tot luxueuze hotels. Wij verbleven in het sfeervolle Tufenkian Historic Yerevan Hotel, op vijf minuten lopen van het Plein van de Republiek. Buiten Jerevan is het aanbod geringer en moet je vooraf reserveren om zeker te zijn van een kamer. Armenië is een land van vleeseters, maar voor vegetariërs wordt altijd een oplossing bedacht. In Jerevan kun je eten van klassiek Armeens tot gastronomisch Europees. Op het platteland is de keuze beperkt, maar de liefde waarmee de gerechten worden bereid groot.