De wonderen van de Chileense Atacama-woestijn
De droogste plek op aarde
Met zijn buitenaardse maanlandschappen, zoutvlakten, borrelende en spuitende geisers, hete rivieren en weelderige oases is de Atacama-woestijn een bestemming zoals je die nog nooit hebt gezien. Het is een wereld op zich, waar extreme natuurverschijnselen en adembenemende schoonheid hand in hand gaan.
De late middagzon werpt lange schaduwen over het ruige landschap van de Atacama-woestijn en kleurt de grillige kliffen en glooiende duinen van de Maanvallei diep vermiljoenrood. Een uur geleden vertrokken we te paard vanuit het Explora Atacama resort in San Pedro de Atacama. Onze gids Fernanda Donoso, een woestijnexpert, gaat voorop. De achterkant van haar paard wiegt ritmisch terwijl mijn edele ros gestaag door het surrealistische landschap volgt. Het enige geluid om ons heen is het geschraap van hoeven op de dorre grond.
De grond is gebarsten door de droogte, keihard en onverbiddelijk, als de huid van een oude reus die al eeuwen slaapt onder de brandende zon
Oude Reus
De Atacama-woestijn, een eindeloze zee van roestige tinten, strekt zich uit als een verzonken droom onder een hemel die zelden tranen laat vallen. Van de ruige Pacifische kust tot diep in de Andes, dit uitgestrekte, dorre landschap in het noorden van Chili lijkt verstild in de tijd. Een plek waar zelfs de wind overdag voorzichtig lijkt te bewegen, alsof de fragiele rust niet verstoord mag worden. Of misschien is het zelfs voor de wind te heet hier. De grond is gebarsten door de droogte, keihard en onverbiddelijk, als de huid van een oude reus die al eeuwen slaapt onder de brandende zon.
Sommigen zeggen dat de naam van de regio afkomstig is van de tacama, de Quechua-naam van een zwarte vogel met een witte borst, die inheems is in zowel Chili als de Peruaanse kust. Andere theorieën wijzen naar Kunza, de oorspronkelijke taal van de Atacameños, en beweren dat de oude volken hun land ‘Atchamar’ noemden.
Het contrast tussen de intense zon en de koele nachtelijke winden schildert een magisch landschap, alsof de woestijn ademt met het aanbreken van de dag
Droog
Bij zonsopgang, wanneer de eerste lichtstralen het Andesgebergte raken, baden de zandduinen en rotsformaties in een palet van rood, oranje en goud. Het contrast tussen de intense zon en de koele nachtelijke wind schildert een magisch landschap, alsof de woestijn ademt bij het aanbreken van de dag. Soms, na zeldzame regenbuien, bloeien kleine kleurrijke bloemen voor slechts een paar dagen,” zegt Fernanda. En zeldzaam zijn ze – de regenval varieert van 3 tot 15 millimeter per jaar. Ter vergelijking: in Nederland valt zo’n 850 millimeter per jaar. Er zijn plaatsen in deze woestijn waar nooit regen valt en waar geen leven is. Dit is de Atacama: een plek waar het leven leert overleven met minder.
De Maanvallei (Valle de la Luna), genoemd naar het maanachtige uiterlijk, lijkt echt op een andere planeet. Torenhoge, tandachtige formaties, door de wind gevormde duinen en droge, gebarsten grond creëren een tafereel dat zo onwerkelijk is dat ik me afvraag of dit de aarde is. Terwijl we dieper de vallei in rijden, legt Fernanda uit: ‘De rotsformaties hier zijn gevormd door miljoenen jaren van wind en regen, die het landschap langzaam hebben uitgeslepen tot wat je nu ziet.’
Zout
Geologisch gezien is de Atacama-woestijn een levend museum. Dit gebied is gevormd door tektonische bewegingen, vulkanische activiteit en erosie gedurende miljoenen jaren.
De Salar de Atacama, de grootste zoutvlakte van Chili, is een verblindend wit landschap dat zich uitstrekt tot aan de horizon. Rijden over de zoutvlakte voelt alsof je een eindeloze zee van zout doorkruist. ‘Deze vlakte was ooit een groot meer, maar nu is het een van de droogste plekken op aarde,’ vertelt Fernanda. ‘De zoutvlaktes zijn de overblijfselen van oude meren die verdampten onder de brandende zon. Daarom is het zoutgehalte zo hoog – zelfs zoet water bevat zouten.’
Ondanks de ogenschijnlijk barre omstandigheden gedijt het leven hier goed. Flamingo’s met hun roze veren waden sierlijk door ondiepe zoutvijvers, op zoek naar microscopisch kleine algen en pekelkreeftjes. ‘Dieren hier zijn meesters in het overleven,’ legt Fernanda uit. ‘Flamingo’s hebben speciale klieren om het zout te filteren uit het water dat ze drinken,’ zegt ze, terwijl de vogels vrolijk verder nippen van het zoute water terwijl ze op jacht zijn naar garnalen.
‘Je kunt altijd de aanwezigheid van de vulkaan voelen, als een stille bewaker over het land,’ zegt Fernanda, terwijl ze wijst naar de besneeuwde top die boven de stad uittorent
San Pedro de Atacama
De Cordillera de la Sal, een keten van zoutbergen, vormt de ruggengraat van de woestijn. Deze bergrug bestaat grotendeels uit steenzout. Het zout is zo’n 23 miljoen jaar geleden ontstaan door verdamping en de zoutlagen zijn samengeperst en vervolgens zijn deze lagen door tektonische processen in een bergrug gevormd.
Onze lodge, Explora Atacama, ligt in de oase van San Pedro de Atacama, in het prachtige Ayllu de Larache, ooit bewoond door oude Atacameño-families. San Pedro de Atacama, de hoofdstad van deze woestijn, is een kleine culturele oase midden in de woestijn en de perfecte uitvalsbasis voor elke reiziger. Met zijn charmante lemen huizen en smalle straatjes voelt het alsof de tijd hier langzamer gaat. Maar de levendigheid van de stad komt voort uit haar rijke geschiedenis. ‘San Pedro was ooit een belangrijke halte op de handelsroutes van de inheemse volken,’ vertelt Fernanda terwijl we door de hoofdstraat lopen, langs cafés en winkels vol handgemaakte sieraden en textiel.
De stad is ook de toegangspoort tot enkele van de spectaculairste natuurwonderen van de regio, waaronder de Tatio-geisers en de Licancabur-vulkaan. ‘Je kunt altijd de aanwezigheid van de vulkaan voelen, als een stille bewaker over het land,’ zegt Fernanda, terwijl ze wijst naar de besneeuwde top die boven de stad uittorent.
Dans van vuur en stoom
Bij het eerste licht van de ochtend bereiken we het geisergebied van El Tatio, gelegen op een adembenemende 4.320 meter hoogte. El Tatio is een geothermisch veld waar je tientallen geisers kunt zien. Het is het op twee na grootste geiserveld ter wereld (na Yellowstone NP (VS) en de Vallei der Geisers op Kamtsjatka (Rusland)) en het grootste op het zuidelijk halfrond. De lucht is scherp en ijskoud, maar het landschap transformeert door de opstijgende pluimen van stoom die uit de aarde ontsnappen. Overal om ons heen spuwen tachtig geisers kokend water meters de lucht in, een krachtig schouwspel dat de rauwe energie van Moeder Aarde op indrukwekkende wijze laat zien.
Om ons heen spuwen tachtig geisers kokend water meters de lucht in, een krachtig schouwspel dat de rauwe energie van Moeder Aarde laat zien
Bewakers van de woestijn
Ondanks de onherbergzaamheid van de Atacama, heeft de oorspronkelijke Atacameño-bevolking (of Lickanantay, zoals ze in de Kunza-taal genoemd worden) hier al eeuwenlang gewoond. De Atacami-cultuur, zoals de vroege Spanjaarden het noemden, zou zijn ontstaan rond 500 voor Christus, toen de eerste landbouwkundige nederzettingen zich begonnen te ontwikkelen rond het Atacama-gebied.
‘Ze hebben een diepe band met dit land ontwikkeld en weten precies waar ze verborgen waterbronnen kunnen vinden. De Atacameños beschouwen de woestijn als een levend wezen dat gerespecteerd moet worden,’ zegt Fernanda. Ze legt uit hoe de oorspronkelijke bevolking eeuwen geleden landbouw bedreven in kleine oases en lama’s hoedden om in hun levensonderhoud te voorzien.
Het verbouwen van quinoa en maïs in deze droge omstandigheden was een staaltje pure vindingrijkheid, waarbij slimme irrigatiesystemen ervoor zorgden dat het schaarse water optimaal werd benut. ‘Ze wisten dat als je de woestijn niet respecteert, ze alles van je kan afnemen. Daarom voerden ze rituelen en ceremonies uit om het land te eren,” voegt Fernanda toe.
De eerste Europese ontdekkingsreizigers die de Atacama-woestijn bereikten, werden gelokt door verhalen over – hoe kan het ook anders – een land rijk aan goud, ergens ten zuiden van het Incarijk. Het was tijdens deze zoektocht dat de Spaanse conquistador Diego de Almagro, na een gevaarlijke reis door de Andes, de eerste Europese avonturier werd die zijn voet zette in de uitgestrektheid van Atacama.
De oorspronkelijke bevolking wist dat als je de woestijn niet respecteert, ze alles van je kan afnemen
Rio Blanco
Na een bezoek aan de geisers van El Tatio is het een hele klim om de bergkam over te steken. Zuurstof is hier een zeldzaam goed. Daarna zigzaggen we langzaam over de stenen naar beneden naar een bijzonder stroompje: de Rio Blanco. Dit stroompje, met zijn warme thermale water, lijkt bijna magisch. Stoom stijgt op uit het water terwijl we langs de oevers lopen, omringd door mossen, grassen, cactussen en struiken. Heerlijk en surrealistisch. ‘Water is leven, zelfs als het kookt. Het koelt vanzelf af,’ lacht Fernanda.
Nadat we de beek zo’n twee uur hebben gevolgd, komen we bij een plek aan waar het water een perfecte temperatuur heeft, een graadje of veertig Celsius, schat ik. Een klein watervalletje baart bubbelende belletjes in de poel eronder. Het bruisende water. Ik moet erin! Binnen enkele seconden heb ik me ontdaan van m’n kleren en stap ik het heerlijke hete water in. ‘Het water hier heeft genezende krachten. De mineralen, zoals zwavel en magnesium, worden al eeuwen door de lokale bevolking gebruikt om bijvoorbeeld vermoeidheid te verlichten,’ legt Fernanda uit. Ik dompel mijn hoofd onder in de bruisende bubbels. Goddelijk.
Ik dompel mijn hoofd onder in de bruisende bubbels. Goddelijk
Vicuña’s
Ondanks de droogte heeft de Atacama zijn bewoners. Vicuña’s, elegante en ranke verwanten van de lama, bewegen sierlijk langs de oevers van de Rio Blanco, kauwend op de schaarse grashalmen. Hun vacht is dun maar fijn en beschermt tegen de koude nachten. Even later hopt er nog een vreemd wezentje over de rotsen. Een viscacha, een knaagdier dat lijkt op een kruising tussen een konijn en een eekhoorn, springt behendig van rots naar rots. Met zijn dikke staart omarmt hij zichzelf tegen de koele wind wanneer hij rust op een rotsachtige uitkijkpost. In de lucht cirkelt de majestueuze andescondor.
Zou het diezelfde andescondor zijn die ik eerder boven ons zag zweven terwijl mijn paard grip zocht op de losse keien van de Maanvallei? Dan heeft de majestueuze vogel weinig vertrouwen in mijn houdbaarheid. De andescondor eet namelijk voornamelijk dode dieren. ‘Maak je geen zorgen,’ lacht woestijnexpert Fernanda. ‘Als je mij volgt, komt alles goed.’ En ik volg. De Atacama-woestijn is geen plek om eigenwijs te zijn.
Reizen die verschil maken: Explora verkent én beschermt
Wie boekt bij Explora bezorgt niet alleen zichzelf een onvergetelijke ervaring, met je bezoek steun je ook het prachtige conservatiewerk van de organisatie.
Al bijna dertig jaar reist Explora door de meest afgelegen hoeken van het Zuid-Amerikaanse continent die ze inmiddels kennen als geen ander. De liefde die ze hebben voor deze plekken, waaronder het Conservation Reserve in Torres del Paine en het Puritama Conservation Reserve in Puritama River Valley in de Atacama-woestijn, resulteerde ook in een sterke behoefte om ze te beschermen.
Explora zet zich in voor biodiversiteit en werkt actief aan projecten die ecosystemen beschermen, en biedt tegelijk unieke reiservaringen. Hun initiatieven richten zich op het onderwijzen van reizigers over het belang van natuurbehoud en de kwetsbare balans van de natuur.
Een belangrijk aspect van het werk van Explora is de samenwerking met lokale gemeenschappen om duurzame praktijken te bevorderen die zowel mensen als wildlife ten goede komen. Dit omvat het ondersteunen van lokale conserveringsprogramma’s, herbebossingsinspanningen en initiatieven voor het beschermen van dieren. Door lokale gidsen en experts te betrekken, zorgt Explora ervoor dat reizigers authentieke inzichten krijgen in de gebieden die ze verkennen.
Daarnaast investeert Explora in milieuvriendelijke infrastructuur om hun ecologische voetafdruk te verkleinen. Hun lodges zijn ontworpen met duurzaamheid in gedachten, waarbij gebruik wordt gemaakt van hernieuwbare energiebronnen en duurzame materialen.
Ontdek de Atacama-woestijn met Explora
Explora is echt geweldig. Niet de goedkoopste, maar misschien wel de allerbeste als je je graag onderdompelt in de natuur, dol bent op avontuur en een hart hebt voor onze prachtige planeet. Met zorgvuldig ontworpen lodges in afgelegen gebieden, van de Atacama-woestijn tot Patagonië, Rapa Nui, Peru en Bolivia, en expedities in Tierra del Fuego, de Heilige Vallei en binnenkort ook in IJsland, biedt Explora diepgaande verkenningen van ongerepte natuur en lokale culturen.