De houtskoolmakers van Västmanland
Kolarbyn Eco Lodge
Midden-Zweden is een paradijs voor iedereen die van het buitenleven houdt. Uitgestrekte bossen, vuurtjes stoken, zwemmen in meren, het boerenleven en een rijke geschiedenis. De provincie Västmanland is dé plek om in je achterhoofd te houden voor een volgende reis. We gingen op avontuur in dit heerlijk gemoedelijke stukje Zweden en ontdekten en passant dat hier de wieg van onze Gouden Eeuw lag.
PURE ECO
Kolarbyn is een soort paradijs voor hen die echt één willen zijn met de natuur. Koken doe je op je eigen vuur dat je zelf maakt. De afwas doe je in de beek. Water komt uit de waterput. Het toilet is een houten huisje in het bos. Je behoefte doe je in een gat en dat bedek je met aarde zodat er geen geur is en de uitwerpselen direct composteren. Ik ben op veel zogenaamde eco lodges geweest, maar dit is eco in haar meest pure vorm.
Kolarbyn is een paradijs voor hen die één willen zijn met de natuur
“Wow, gaan we daar slapen,” roept mijn vriendin Silvia en wijst naar een soort plaggenhut. En dat zijn deze houtskoolmakershuisjes eigenlijk ook. Een paar planken, bestreken met teer en bedekt met aarde waar planten opgroeien. Effectief tegen kou en regen. Met een klein vuurtje erin en twee bedden bedekt met stapels wollige schapenhuiden. Knusser dan knus. Precies wat de houtskoolmakers nodig hadden. Want weg konden ze niet.
Houtskool, veel houtskool, was nodig voor de alom aanwezige ijzerindustrie. En de houtskoolmakers voorzagen in die behoefte. In het midden van de open plaats wanneer je Kolarbyn binnenkomt, staat een grote stapel tegen elkaar gestapelde boomstammen. De grondstof voor houtskool. “Men bedekte het hout met turf en aarde,” vertelt Malin Bruce, eigenaresse van Kolarbyn. “Dan stak men het hout vanaf de bovenkant in het middelpunt aan. De kunst is om het hout heel langzaam te laten smeulen en niet te laten branden,” weet Malin. “Daarom moesten de houtskoolmakers dicht bij het smeulende hout blijven. Naar huis gaan was geen optie, dus bouwden ze deze huisjes en woonden gedurende het seizoen in het bos.”
A film by Stan Lennips for WideOyster Media
Houtskool en de Zweedse ijzerindustrie
MAANLANDSCHAP
Zo mooi als het bos nu is, was het toen niet. Amper honderd jaar geleden, zag het er hier compleet anders uit. Toen leek Västmanland op een maanlandschap met her en der de rokende schoorstenen van hoogovens. Daar verdwenen alle bomen in.
Västmanland was het episch centrum van de Zweedse ijzerindustrie. Want wat heb je nodig voor ijzerwinning? Een rivier voor energieopwekking, erts in de grond en bossen voor hout om de vuren op te stoken. Västmanland heeft het allemaal. En in overvloed. Het Zweedse IJzer werd door handelaren in heel Europa verkocht. En wie waren de grootste handelaren van Europa in die tijd? Juist, de Nederlanders.
Je mag stellen dat onze eigen Gouden Eeuw haar basis heeft in deze contreien. Want handelaren als De Geer, Trip en Mommas, tevens de rijkste families in de Gouden Eeuw, reorganiseerden de Zweedse ijzerindustrie. IJzer werd voor veel dingen gebruikt, maar vooral voor wapens: kanonnen, handvuurwapens, zwaarden, degens, pieken en hellebaarden. En met wapens had je macht.
Een historicus beweert zelfs dat de kolonisatie van Azië en Amerika door de Nederlandse en Engelse handelscompagnieën alleen mogelijk was dankzij een handjevol Zweedse kanonnengieterijen. En die waren op een bepaald moment bijna allemaal in handen van de familie De Geer, éen van de grootste wapenhandelaren van de 17e eeuw.
GROOTGRONDBEZITTER
Door de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) was de koning van Zweden in financiële problemen gekomen. De Republiek en De Geer leenden grote bedragen aan het Zweedse koningshuis in ruil voor allerlei privileges. De Geer werd op die manier grootgrondbezitter in Zweden en kreeg de hele productieketen, van ijzererts tot eindproduct, in handen. Het hout waarop zijn ovens brandden, was afkomstig uit zijn eigen bossen. Hij ontleende energie aan de waterkracht van zijn eigen beken. Hij liet vaklui komen uit Holland, blikslagers uit Wallonië en vertinners uit Duitsland. En hij begon als een malle kanonnen en ander wapentuig te produceren.
Met een nogal handig trucje verdiende hij nog meer aan het vechtlustige Zweedse koningshuis. Want hij verkocht al die door hemzelf in Zweden gemaakte kanonnen in Amsterdam. In Amsterdam werden de spullen vervolgens op de wapenmarkt aan de opkopers van het Zweedse leger aangeboden en met royale winstmarges van de hand gedaan. In de laatste 24 jaar van de Dertigjarige Oorlog, van 1624 tot 1648, leverde De Geer op die manier voor vele miljoenen florijnen aan koning Gustaaf Adolf. En de Nederlandse VOC roofde gesterkt door die kanonnen van ijzer uit Västmanland de hele wereld leeg.
SPROOKJESACHTIG
Tegenwoordig is het bos de inkomstenbron en zijn de ijzerwinning en de houtskoolproductie een verhaal uit het verleden. Het duurt enkele decennia, maar dan is een kaalgehakt bos gelukkig weer terug gegroeid in haar oude glorie. Een sprookjesachtige magneet voor natuurliefhebbers.
Voor enkele dagen is het geweldig om even helemaal één te zijn met de natuur. Lekker fikkie stoken, houthakken, water halen. Je bent er de hele dag mee zoet. De traagheid van het bestaan, is hier de luxe.
De thermometer wijst inmiddels 90 graden en het zweet druipt uit iedere porie van mijn lijf
DRIJVENDE SAUNA’S
Pure luxe zijn ook de drijvende sauna’s van Kolarbyn. Een grote houten ton en een zwart geteerde hut die op pontons in het aanpalende meer drijven. Ieder aan een kant van het meer. Lekker privé. Je stookt ze op met hout. Uiteraard. “Zal ik er nog een blok op gooien?” vraagt Silvia. De thermometer wijst inmiddels 90 graden en het zweet druipt uit iedere porie van mijn lijf. Het deurtje van de oven gaat open en ik gooi nog een fikse scheut water over de kolen van de kachel. Het stoom valt als een kokende deken over ons heen. “Aaargh,” roepen we in koor en sprinten de sauna uit om met een plons het verfrissende water in te duiken.
Terug in het kamp staat in de vuurplaats de zwartgeblakerde ketel nog steeds halfvol op kleine gloeiende kooltjes. Ik leg wat stukjes berkenhout erbij en al snel likken kleine vlammen langs de ketel. Zouden de houtskoolmakers ook de luxe van verse koffie hebben gekend?
Glamping in een plaggenhut?
De mooiste Eco-overnachting van Midden- Zweden
Terug naar je basis, waar stromend water uit de beek komt en je je eten op een open vuur bereid. Het klink primitief, maar aan alle comfort is gedacht. Laat je oerinstincten zegevieren en dompel je onder in Kolarbyn.
I