Avontuur aan het ‘Einde van de wereld’
Land van Vuur
Een spectaculair en fascinerend landschap met bergen, fjorden, gletsjers, bossen en meren. Land van de Shelkman en Yámana. Zeemannen, ontdekkingsreizigers, schipbreukelingen en kolonisten. Condors en guanacos. Darwin, Fitz Roy, Sarmiento de Gamboa, Magellan en Drake. Land van avontuur, ongetemd en uitgestorven. Geïsoleerd en onbewoond, ver van alles, aan het einde van de kaart. Het einde van de wereld.
Het was 31 oktober 1520 toen de Portugese ontdekkingsreiziger Fernando de Magallanes de toegang tot de zee-engte ontdekte die later zijn naam zou dragen. Tijdens het oversteken van deze zee-engte zag hij verschillende kampvuren die de inheemse bomen in het binnenland van het land ten zuiden van het kanaal verlichtten, kampvuren die dagenlang brandden met veel rook, dus hij noemde het Land van Rook. Karel V zei dat er geen rook was zonder vuur, dus hij veranderde de naam: Tierra del Fuego, vuurland.
“Het wordt een behoorlijk spannende vlucht. Maak uw veiligheidsgordel alstublieft niet los. Als u vreemde geluiden hoort: geen paniek. Het is het anti-ijssysteem voor de propellers”
ZUIDELIJKSTE STAD TER WERELD
“Het wordt een behoorlijk spannende vlucht. Maak alsjeblieft je veiligheidsgordels niet los. Als je zware schokken hoort: geen paniek. Het is het anti-ijzelsysteem van de propellers. Als we over het Beaglekanaal vliegen, zal dat met noorderwind zijn en dat zorgt voor een lastige landing.” Ik zit in een klein vliegtuigje dat op het punt staat om van Punta Arenas naar Ushuaia te vliegen. Mijn maag krimpt samen van angst. Avontuur!
We landen in wat op het eerste gezicht lijkt op een Patagonisch Innsbruck: Ushuaia, een stad aan de rand van het Beaglekanaal en aan de voet van de imposante, besneeuwde bergtoppen van het Martialgebergte, op een punt op de kaart waar de Andes eindigt – of begint. Op weg naar de haven valt mijn oog op de St. Cristophe, een gestrand vrachtschip dat in 1940 hetzelfde lot beschoren was als het schip dat hij probeerde te bevrijden. Een stoomboot. Bij de haven staat een bord dat (wettelijk) de toegang aan Engelse piratenschepen verbiedt.
Ik voel me een beetje als kleine Fitz Roy als ik de Beagle afvaar, het jagerskanaal. “In het kanaal gebeurt hetzelfde als in de lucht: Het ene moment is het weer kalm, en ineens verandert het in een storm,” vertelt de kapitein. Vroeger was het grondgebied van de inheemse Yámana, vandaag de dag is het opgesplitst in Chileens grondgebied in het zuiden en Argentinië in het noorden, met de 65e breedtegraad als betwiste grenslijn. “Patagonië is een, het maakt geen onderscheid tussen Argentinië en Chili,” vertelt onze Canalfun-gids me. Sierra Sorondo laat zijn scherpe pieken in het noorden zien, prachtig uitgelijnde bergen met scherp verlichte wolken. Je ziet hier veel regenbogen, soms meerdere tegelijk. We gaan richting Gable eiland, het grootste eiland in het kanaal, met zijn karakteristieke kliffen die aan een plat dak doen denken. Ik zie op de kaart riviermonden, kanalen, armen, eilanden, engtes, baaien… een maritiem labyrint waartussen de Yámana in hun kano’s hun weg vonden. We stoppen om een kolonie zeeleeuwen te bekijken die rustig op een grote rots ligt. Een condor strijkt neer op de iconische vuurtoren van Les Eclaireurs, het ultieme symbool van het einde van de wereld.
Ik zie op de kaart riviermonden, kanalen, armen, eilanden, engtes, baaien… een maritiem labyrint waartussen de Yámana in hun kano’s hun weg vonden
De contouren van de Dientes de Navarino doen ons dromen van bergavonturen op het gelijknamige Chileense eiland. Het stadje Puerto Williams is niet zo hard gegroeid als Ushuaia, waarschijnlijk wegens het gebrek aan herbevolkingsmaatregelen die de naburige stad wel heeft gehad. Ushuaia, gegroeid rond zijn beruchte gevangenis, groeide van duizend inwoners in 1947 tot dertigduizend in de jaren 90, deels te danken aan de industriële promotie die faciliteiten verschafte aan bedrijven en arbeiders die zich in de zuidelijkste stad op aarde wilden vestigen. De aanblik van een eenzaam zeiljacht in de verte geeft ons het gevoel van ware dapperheid op zee. Zeehonden begroeten ons door uit het water te springen, voordat ze het bezoek aankondigen van twee kleine bultruggen. Dat brengt een grote glimlach op het gezicht van de hele bemanning. “Achter de wolken schijnt de zon,” zegt de kapitein, terwijl hij eilandjes vol aalscholvers ontwijkt en koers zet naar Estancia Haberton. Dit een iconische plek in de regio, genoemd naar Anglicaanse missionarissen uit die Engelse stad.
Ushuaia werd opgebouwd uit de prefab huizen van een missie die dominee W.H. Stirling in 1896 neerzette naast de hutten van de Yámana indianen, wat “volk” betekent. Zestien jaar lang floreerden het anglicanisme, de boomgaarden en de indianen. Totdat de Argentijnse marine aankwam, de Britse families weggestuurd werden en de Indianen stierven aan de mazelen en longontsteking. Paradoxaal genoeg betekent yámana als werkwoord: “leven, ademhalen, gelukkig zijn.” We eten in een kleine houten hut, versierd met ansichtkaarten, landkaarten en foto’s van vissersgerij zoals netten, roeispanen en roeren. “Kwaliteit is de sleutel tot goed vlees,” zegt Juanita, de kok die voor ons de heerlijke Creoolse biefstuk heeft klaargemaakt die we net hebben verslonden, vergezeld van een prachtige Malbec genaamd ‘Ansichtkaart van het Einde van de Wereld.’ We maken een trekking van anderhalf uur langs een ongemarkeerd pad, door de typische sluier van bloeiende flora, struiken en winderige bossen met het klassieke hangende korstmos, “oudemansbaard,” dat het bos een spookachtig gevoel geeft. Korstmos is een teken van zuivere lucht, omdat ze 98% zuiverheid nodig heeft om te overleven.
De kok heeft voor ons een heerlijke Creoolse biefstuk klaargemaakt, die we direct verslinden, vergezeld door een prachtige Malbec genaamd ‘Ansichtkaart van het Einde van de Wereld.’
We vervolgden onze weg op een hellend pad door modder en ijs en achtergelaten beverdammen. Bevers zijn een invasieve soort geïntroduceerd vanuit Canada. Ze worden nu bejaagd om de verwoestende effecten die hun manier van leven op het landschap hebben te voorkomen. Besneeuwde zuidkant en afbladderende noordkant. Vogels vliegen over het kanaal en een passerend schip. Een roze lucht en wolken strelen de besneeuwde bergtoppen. We komen door de overblijfselen van Yámana hutten, herkenbaar aan de bergen mosselschelpen die overal liggen. Een schip van het Piratur-agentschap brengt ons naar Isla Martillo, het enige eiland in de omgeving met pinguïns, en in privébezit. “Je moet voorzichtig zijn met de pinguïns, het is onze grote trekpleister. Niemand weet waarom verschillende stelletjes juist hier op dit eiland kwamen wonen. Je mag ze niet voeren, niet te dichtbij komen en ze natuurlijk niet proberen te vangen!” Wie vindt pinguïns nu niet schattig?
We overnachten in Hosteria Kaiken, dat naast Lago Fagnano ligt, het grootste meer van Tierra del Fuego. Het ligt ook heel dicht bij Tolhuin, de stad die beschouwd wordt als het hart van Tierra del Fuego. La panadaría unión, een bakkerij, werd in 1972 opgericht door Emilio, een vreemde vogel die zich hier vestigde toen er niets was en niemand in de buurt woonde. Het lag echter op de route die Ushuaia met Rio Grande verbindt, en werd daardoor een verplichte pitstop voor vrachtwagenchauffeurs en reizigers. Tegenwoordig is het een bezoekje waard, al was het alleen maar om de heerlijke zoetigheden, taarten en empanadas te proeven, en de vele foto’s te bewonderen die de locatie bijna tot een museum maken.
VUURTOREN VAN SAN PABLO
“Beoordeel een dag nooit aan de hand het weer,” staat te lezen op een bord in het kantoor van de 4X4 touroperator Tierra, die ons meeneemt over Route 3 die Ushuaia met Buenos Aires verbindt. Terwijl we naar het noorden rijden, breekt de horizon open en verandert het bos in ñires (antarctische nothofagus), een kleine boomsoort die houdt van een koude en harde ondergrond. Het terrein wordt steeds droger door de stormen die meestal in het zuiden aan land komen en hun regen laten vallen in de bergen van Ushuaia. Borden langs de weg waarschuwen voor overstekende guanacos. Een vrachtwagen met een lading matrassen is in de greppel gereden. Zwart ijs. Een uitgebrande auto in de sloot. We zetten onze reis verder over het inheemse Selkman land. De Selkman waren guanacojagers die uitstierven door geweld en ziektes. Uitgestrekte horizonnen van onvruchtbaar, kaal land, met kronkelende beekjes die het zachte zonlicht weerkaatsen op deze ijskoude ochtend. Korstmossen en velden bevroren door de nachtvorst. Groepjes koeien staan verspreid te grazen op okerkleurige weiden die in sterk contrast staan met de groene ñiresbossen. Onze gidsen drinken maté, de plaatselijke kruidendrank, in de boerderij. Quadbikes hebben de functie van paarden van vervlogen tijden vervangen.
De inwoners van deze regio kunnen zich niet voorstellen hoe het is om in een dorp te wonen, laat staan in een stad!
We zijn de Chapel rivier overgestoken, die de overgang vormt tussen de zuidelijke bossen en de noordelijke steppes. We zien veeroosters in de pampa en boerderijen. “De winter staat voor de deur,” zegt onze gids John, “we verwachten de eerste dikke laag sneeuw een dezer dagen.” Een dik pak wolken dreigt het weer op korte tijd te veranderen. Het is eenzaam, “maar net als wij ons niet voor kunnen stellen om op een plek als deze te wonen, kunnen de inwoners van deze gebieden zich niet voorstellen hoe het zou zijn om in een dorp te wonen, laat staan in een stad!” Een stop bij een uitzichtpunt geeft ons de kans om de weerkaatsing van de zon in de uitgestrekte Atlantische Oceaan te bewonderen, de kustlijn omzoomd door bomen, kromgebogen door de aanhoudende wind in dit gebied. Chimango Caracara vliegen azend boven ons. In 1949 verwoestte een zware aardbeving met epicentrum in Fagnano de vuurtoren die werd gebouwd in Cabo San Pablo. “Niet wijzen,” zegt Anne, “de Selkman geloofden dat het slecht weer geeft als je naar de bergen wijst.” Een grijze arendbuizerd vliegt hoog in de lucht. We wandelen door de zandduinen alvorens de klim naar de vuurtoren te maken. Daar kun je niet anders dan het landschap bewonderen. Een regenboog tekent een boog in St. Paul’s Bay, waar een gestrand vrachtschip al tientallen jaren ligt te rusten.
DESDEMONA
“Slechte naam voor een schip,” zegt John. “Schande.” Gezien zijn lot, in het nauw gedreven op een strand aan het einde van de wereld, is het karakter uit Othello ongeschikt gebleken. Kwade tongen beweren dat de eigenaar van het schip de kapitein het bevel gaf het schip te doen stranden voor het verzekeringsgeld. Door het roest kun je bijna niet meer lezen dat er Buenos Aires op de versleten romp geschreven staat. Een decadente toets in een wild landschap. Ik loop tussen de vissershuizen met golfdaken, waar bordjes buiten hangen om de vangst van de dag te verkopen, maar er is niemand te zien. Aan de horizon zien we regengordijnen voorbijglijden. We zijn nog niemand tegengekomen, alleen guanacos en caranchos. Een gaucho te paard keert terug naar huis, omringd door een grote roedel honden. Af en toe vormen besneeuwde bergtoppen een mooi contrast met de velden van de pampa’s in de zon, boomkorstmossen glinsteren in het licht van de ondergaande zon, en donkere wolken kondigen de eerste sneeuw van de winter aan. Hoog tijd om te schuilen in de Garibaldi Cerveza Artesenal, een lokale artisanale bierbrouwerij.
We zijn nog niemand tegengekomen, alleen guanacos en caranchos. Een gaucho te paard keert terug naar huis, omringd door een grote roedel honden.
Buiten de Kaiken Hosteria giert de wind. De volgende dag zijn het bos, de wegen en bergen bedekt met een laag sneeuw. Ik droom van een avontuur op ski’s. “De bergen in de regio zijn niet extreem technisch,” zegt Sebastian, gids van Antartur, “maar vaak is het probleem er te komen, wat een dag of meer kan duren.” Mt. Cornu, de hoogste in de regio, verleidt me van een afstandje. We lopen langs het Fagnanomeer, 645km2, omringd door scherpe heuvels en bergen. De Selkman noemden het Khami, het grote meer. Er zitten twee breuken in, waardoor het gebied seismisch erg actief is. De tektonische geografie zorgt ervoor dat Ushuaia elk jaar 1 cm richting Afrika verschuift.
De sneeuw heeft het landschap radicaal veranderd, waardoor het nu nog ruiger en ondoordringbaarder is. De wervelende wind schudt de sneeuw uit de bomen terwijl we richting het oog van de storm rijden. We slaan af op een pad met wel 15 centimeter diepe sneeuw dat dwars door een dichtbegroeid bos gaat. De terreinwagens rijden traag en met veel moeite door de sneeuw, het ijs, de enorme modderpoelen en gevallen bomen. Maar dankzij onze ervaren chauffeurs komen we uiteindelijk aan bij een houten hutje in het bos, middenin een krachtige sneeuwstorm die in de afgelopen twintig uur bijna een halve meter sneeuw heeft neergelegd. De bomen dragen hun mooiste winteroutfit. Alles wordt mooier met sneeuw. Gegrild vlees en Argentijnse wijn warmen ons weer op en geven ons de kracht om verder te gaan. Tijd voor een bezoek aan het Tierra Mayor, een wintercentrum opgericht in 1976 door poolreiziger Gustavo Giro, de eerste Argentijn die de Zuidpool bereikte in 1965 en pionier in het ontwikkelen van toeristische winteractiviteiten in Ushuaia. “De kou in Ushuaia herinnerde hem aan zijn jeugdige omzwervingen,” vertelt zijn dochter me, die het centrum nu runt. “Hij ontdekte dat er zich veel sneeuw ophoopte in deze regio, en dat het dus perfect was om zijn eigen Arctische hoekje in Tierra del Fuego te bouwen.” Tegenwoordig zijn er circuits die begaanbaar zijn sneeuwschoenen, en ook circuits waar je kan langlaufen of met een hondenslee kan rijden.
Het wintercentrum Tierra Mayor werd in 1976 opgericht door poolreiziger Gustavo Giro, de eerste Argentijn die de Zuidpool bereikte in 1965
Het agentschap Antartur neemt je mee op een nachtelijke tocht op sneeuwschoenen. Honden blaffen in hun hokken, en huilen opgewonden als ze ons opmerken. Misschien hopen ze op een nachtelijke sneeuwwandeling. Het pad gaat verder door een pampa, gekenmerkt door een kronkelend stroompje. Ik ontspan helemaal door het geluid van maagdelijke sneeuw onder mijn sneeuwschoenen. Fakkels tonen ons de weg naar een grote tipi waarin ons een avond wacht in het licht van een groot kampvuur. Paul speelt gitaar terwijl de vonken richting de sterrenhemel schieten en de sneeuw van de bomen valt. Een ‘hachero’ koffie verwarmt ons koude lijf en brengt het leven terug in onze ledematen voordat we weer naar buiten gaan, op weg naar de Nunatak schuilplaats. Tijd om ons een weg te banen door een halve meter verse sneeuw in het donker. Kleine stroompjes met houten bruggetjes, maar geen teken van leven van de paar vossen en hazen in dit gebied.
LAPATAIA BAAI
Bij zonsopkomst is het 100% winter. De contouren van de bergen, die ‘slechts’ tussen de 500 en 1.200 meter hoog zijn, zijn hard en intimiderend. De stadsgrenzen zijn herkenbaar aan de lichtjes. De buitenwijken doen Groenlands aan. Soms is de wind zo sterk dat een huis wordt opgetild en meegevoerd… “Een winderige dag in Tierra del Fuego zou elders worden beschreven als een orkaan.” Je kunt hier, net als in IJsland, de vier klimaten op een dag ervaren.
“Dit is de kers op de taart,” zegt Juan, gids bij Ushuaia Outdoors, die ons zal gidsen op een kanotocht door Lapataia Baai, een van de iconische plekken van het einde van de wereld. “Het beste aan het park ontdekken in een kano is dat het je wegvoert van de drukkere plekken en je het park vanuit een ander perspectief kan zien.” Het Nationaal Park Tierra del Fuego is 68.909 hectare groot. Het is het enige park in Argentinië waar de mariene omgeving en het Bosque Andino Patagónico samenkomen. Je kunt er zowel zeeleeuwen als vossen spotten. “De verschillen in het landschap zijn enorm afhankelijk van de tijd van het jaar. De kleuren veranderen constant,” zeg Juan. Ik vraag hem wat zijn favoriete periode is. “De herfst brengt spectaculaire kleuren. Maar in de winter is het altijd avontuurlijk; je kunt niet zo goed plannen als in de zomer, je moet weten hoe je je moet aanpassen aan de weersomstandigheden.”
USHUAIA’S EERSTE OFF-PISTE SKIEËR
Volgens de legende arriveerde Ernest Krund in Ushuaia als bemanningslid van een schip, waar hij afsprong toen het schip terugkeerde naar Duitsland. In zijn lange en gevarieerde leven was hij goudzoeker, gids en lid van de territoriale politie. Maar hij werd vooral bekend als postbode. Hij bracht post van Ushuaia naar Rio Grande te paard, toen Route 3 nog niet bestond. In de winter maakte hij de tocht in enkele dagen met zelfgemaakte houten ski’s. In elke sectie had hij houten hutjes gebouwd die als schuilplaats dienden, waar hij de nachten doorbracht vergezeld door verscheidene honden die zijn leven hadden gered. Een van die hutten was vlakbij Las Paratorras, aan de voet van de gelijknamige heuvel. Hij legde enorme afstanden af op zijn latten. Sommige mensen probeerden hem te volgen naar de hut, maar Krund – ook wel Colorado genoemd- was onvermoeibaar. Zijn ski’s waren deel van hem, niemand kon hem bijhouden. We herleven het pionierstijdsperk met een tocht op sneeuwschoenen naar een replica van de hut waar hij altijd naartoe ging, opnieuw op zoek naar goed eten en de warmte van een fornuis.
In zijn lange en kleurrijke leven was hij vossenjager, goudzoeker, gids en lid van de territoriale politie, maar hij werd vooral bekend als postbode
De volgende dag trekken we naar het militaire vliegveld dat als uitvalbasis dient voor Heliushuaia, waar toeristische helikoptervluchten worden aangeboden om de hypnotiserende landschappen van de regio te bekijken vanuit vogelperspectief. We zien de haven, de stad, de bergen… en dan komen plotseling Valle Carbajal (de Carbajal-vallei) en Laguna Esmeralda (het Smaragdmeer) in beeld. We staan meteen op scherp en proberen ook scherp te stellen met onze elektronische apparatuur om de vergezichten vast te leggen. Het licht van de zonsondergang verlicht Cerro Cinco Hermanos (de vijf broers) en Mont Olivia. Plechtige bergen die ons verwelkomen en ons extatisch achterlaten op de panoramische landingsplek op Cerro Le’Cloche, waar een glas champagne klaarstaat om het moment te vieren. Een essentiële ervaring.
WOLKEN, SNEEUW, STEEN EN WATER
“Bereid u voor op een onvergetelijke vlucht,” zegt de copiloot tegen me voordat we opstijgen. Ik heb inderdaad de verhalen gehoord over de vergezichten tijdens deze vlucht over de steppes, bergen en fjorden van Tierra del Fuego. Ik zal de vlucht tussen Ushuaia en Punta Arenas in dat kleine DAP-vliegtuig nooit vergeten. We vliegen door een hemelse ansichtkaart met het licht van de dageraad boven Tierra del Fuego. De fjorden en de besneeuwde toppen van het Darwingebergte, ook wel bekend als de Andes Fueguinos, baden in prachtig licht. Met behulp van de kaart vind ik een gletsjer, alsook Mt. Sarmiento, die met 2.500 meter de hoogste berg van het eiland is. Ik denk aan de verbazing en zorgen die de eerste ontdekkers van deze plekken moeten hebben gevoeld. Ik bewonder ze vanuit de lucht. Op het vliegveld van Punta Arena krijg ik te horen dat we onszelf net 14 uur in de auto hebben bespaard. En hier begint een nieuw verhaal.
MET WIE
- Piratour: piratour.net
- Canalfun: canalfun.com
- Aarde: tierraturismo.com
- Land of Fire Avontuur: tierradelfuegoaventura.com
- Antartur: antartur.com.ar
- Ushuaia Buiten: ushuaiaoutdoors.com.ar
- Ushuaia Blanca: ushuaiablanca.com.ar
- Heliushuaia: heliushuaia.com.ar
Wil je ook een idyllische reis maken door de fascinerende geografie van Tierra del Fuego? El Mundo Yourway biedt reizen aan van vijf dagen op Argentijns gebied en vijf dagen in Chili, compleet op maat.