In de media wordt meestal gesproken over ‘de Palestijnen’ alsof ze een mono-culturele eenheid vormen. Niets is minder waar. De Palestijnse gemeenschap kent een rijkdom aan culturen, met wortels in uiteenlopende regio’s, van Afrika tot Armenië en zelfs India. Negen portretten van Palestijnen die de kleurrijke verscheidenheid van deze gemeenschap schetsen. 

‘Mijn vader kwam in 1915 als Christelijke vluchteling van Turkije naar Jeruzalem. Hij belandde in een Duits weeshuis en kreeg een opleiding tot schoenmaker. Hij was een echte vakman en zijn winkeltje werd beroemd. Joodse vluchtelingen die na de Tweede Wereldoog uit Europa naar hier kwamen waren verbaasd dat hij Duits sprak.’
Sami zelf, die zich het liefst bij zijn voornaam laat noemen en een uitgesproken jeugdige indruk maakt, werd in 1935 in Jeruzalem geboren. Hij  werd kleermaker en verwierf zich in zijn vak minstens dezelfde reputatie als zijn vader in het zijne. Bovendien werd hij muktar (vertegenwoordiger) van de Syrisch-Orthodoxe gemeenschap in zijn stad, die ongeveer 500 mensen telt. In die hoedanigheid heeft hij in de loop der jaren talloze hoogwaardigheidsbekleders ontmoet. In een boek dat hij over zijn leven schreef, getuigen tientallen foto’s van dat feit. De Syrisch-Orthodoxe kerk is de eerste heilige, universele en apostolische kerk van het christendom’.  

Met een knipoog vertelt Sami dat hij zichzelf beschouwt zich als een man met vijf nationaliteiten: Ottomaans vanwege de afkomst van zijn vader, Brits omdat hij geboren werd ten tijde van het Britse Mandaat, Jordaans omdat Oost-Jeruzalem na 1948 Jordaans grondgebied was, Israëlisch omdat zijn stad thans onder Israëlisch bestuur staat en Palestijns omdat hij voor alles deel uitmaakt van de Palestijnse gemeenschap. 
Als muktar heeft hij veel gereisd, zowel  in het Midden-Oosten als naar de VS, Canada en India. Daarbij kwam het goed van pas dat hij zeer veel talen spreekt: Engels, Aramees, Arabisch, Hebreeuws, Armeens, Turks en Duits. 
Hoewel hij officieel met pensioen is, staat Sami nog elke dag in kleermakerswinkel. Hij krijgt veel aanloop van Amerikaanse-Joodse studenten die door hun Orthodoxe ouders naar Jeruzalem worden gestuurd om daar te studeren. ‘Dan herstel ik een broek of overhemd en maak een praatje. Je moet vooral actief blijven, dat is belangrijk.’ 
Zijn klanten houdt hij de wijsheid voor die zijn bewogen leven en respectabele leeftijd hem hebben bijgebracht: ‘Respecteer iedereen, haat niemand en je zult net zo lang leven als ik.’ 

‘Ik noem Jeruzalem liever Al Quds. Die naam geeft veel beter uitdrukking aan de Palestijnse aanwezigheid in deze stad. Die aanwezigheid is trouwens uitgesproken divers: Frans, Grieks, Indiaas, Domari, Afrikaans, Armeens. Nee, dat zijn allemaal geen Arabieren maar wel Palestijnen. Wij beschouwen deze groepen allemaal als deel van de textuur van de Palestijnse maatschappij. Iedereen die hier was voor 1967, toen Israël het bestuur kreeg van Oost-Jeruzalem, is deel van de Palestijnse gemeenschap.’

Raed Saadeh is niet alleen eigenaar van het fraaie, historische Jerusalem Hotel, maar ook een groot pleitbezorger van het toerisme naar Palestina. Zijn Jerusalem Tourism Cluster organiseert onder meer de jaarlijkse activiteit ‘Nablus Road Open Days’, die als doel heeft de diversiteit van deze belangrijke straat – en in feite van heel Palestina – te tonen. 

‘Als je door Nablus Road wandelt, passeer je onder meer de Witte Zusters, de Schmidt Schule, het Tuingraf, de Dominicanen, de Sa’ad wa Saeed-moskee, het America House, de British Council, het Jerusalem Prayer House, de Anglicaanse St George’s School, het American Colony Hotel en een heleboel Palestijnse instituten. In totaal doen wel 35 locaties mee aan de Open Days. Zoveel diversiteit in één straat!’

Saadeh kan niet alleen bevlogen vertellen over de diversiteit van zijn stad, maar kan die ook zichtbaar en voelbaar maken. Daarvoor neemt hij ons mee naar de interactieve tentoonstellingen op de onderste verdieping van zijn hotel. Er is een grote maquette van Al Quds met 26 verplaatsbare onderdelen die bouwwerken en gemeenschappen vertegenwoordigen. Wanneer je ze op hun juiste plaats zet, geeft een groot beeldscherm achtergrondinformatie. Daarnaast is en een Augmented Reality Mirror, waarin je jezelf terugziet, gekleed is uiteenlopende historische kledij: zowel grappig als leerzaam. En er zijn VR-brillen, die je terugvoeren naar uiteenlopende perioden en locaties in de stad.

Het is verleidelijk hier de rest van de dag te blijven, maar wie dat doet heeft de boodschap verkeerd begrepen. Die boodschap luidt: ga naar buiten, loop de stad in en snuif de geuren en kleuren op van de uiterst diverse cultuurstad die we kennen als Jeruzalem, maar die ook Al Quds heet.

We kwamen hem al eerder tegen in de Heilige Grafkerk, waar hij en zijn gemeente hun eigen kapel hebben: de Kapel van St Nicodemus. Toen droeg hij een fraaie paarse gebedsmantel, rood en geel bestikt, en leidde de Syrisch-Orthodoxe eredienst, een van de diverse christelijke denominaties die Jeruzalem rijk is. Nu ontvangt hij ons op zijn bescheiden kamer in het Sint Marcusklooster: Daroyo (‘Vader’) Boulos. ‘Boulos is Aramees voor Paulus’, legt hij uit, ‘de taal die Jezus sprak en die ik ook beheers.’ Er zijn niet heel veel mensen meer in Jeruzalem die Aramees spreken en een van de taken die Boulos zich heeft gesteld is het nieuw leven inblazen van deze oude taal.

‘Toen COVID-19 uitbrak en het land in lockdown ging, zat ik hier in mijn kamer en vroeg aan God: wat wilt u dat ik doe? Zal ik mijn eenzaamheid gebruiken om het evangelie in het Aramees te vertalen? De volgende dag zag ik dat er een duif in mijn raam zat. Ik begreep dat dat een teken van God was en ben aan de slag gegaan. Ik werkte tien uur per dag aan de vertaling: vijf uur ’s morgen en vijf uur ’s avonds, telkens hetzelfde ritueel volgend. Telefoon uit, kaars aan, wierook, hand op de bijbel om hem te laten zegen en dan aan de slag. Het kostte me 40 dagen om de vier evangeliën te vertalen. In totaal heb ik ze twaalf maal met de hand geschreven, om te zorgen dat ze perfect waren. Het hele project heeft me twee jaar gekost. Een woordenboek? Niet nodig. Als je op Google naar ‘Syrisch woordenboek’ zoekt, kom je op een vertaalsite. Daar heb ik veel profijt van gehad.’

In de hoek van de kamer liggen enorme stapels van de vertaalde evangeliën, waarvan Vader Boutros er 500 heeft laten drukken. Allemaal in een vierde-eeuws lettertype. ‘Er is ook een modern lettertype, maar ik denk dat die oude letter mijn vertaling meer historische waarde geeft. Ik wil zo dicht mogelijk bij de tijd blijven dat de evangeliën werden geschreven: in de eerste eeuw.’ 

‘Mijn grootvader kwam uit Tsjaad. Mijn vader is in Jeruzalem geboren en getrouwd met een Palestijnse. Als kind nam ik deel aan de activiteiten die de oudere generatie voor ons organiseerde en toen ik zelf volwassen werd besloot ik dat ik zelf ook een bijdrage wilde leveren aan het realiseren van activiteiten voor onze gemeenschap.’

Gezeten op een muurtje in Ala-Al Deen Street, waar de African Community Society twee tegenover elkaar gelegen gebouwen in gebruik heeft, doet Ma’ala haar verhaal. In deze straat wonen ongeveer 50 Afrikaans-Palestijnse gezinnen, bij elkaar ongeveer 300 mensen. Hun woningen werden ooit gebouwd als overnachtingsruimte voor pelgrims. De Ottomanen maakten er gevangenissen van. Aan het begin van het Britse mandaat, in 1918, mochten de Afrikaanse Palestijnen zich er vestigen.

‘We hebben een onderzoek gedaan naar de behoeften van de gezinnen en de kinderen. Daar proberen we op in te spelen. Wij helpen met de middelen, zodat de mensen zelf zaken kunnen organiseren. Een voorbeeld daarvan zijn de zomerkampen. Op de kampen volgde een groep een cursus percussie, met behulp van Afrikaanse trommels. Een andere groep deed aan dabke: een traditionele volksdans die populair is Syrië, Libanon, Jordanië en Palestina. Binnenkort hopen we te beginnen met afro-dabke: een mix van Afrikaanse dans, met percussie, en dabke. 

Een van onze doelen is om Afrikanen beter te laten te integreren in de rest van de Palestijnse gemeenschap in Jerusalem. Naast zomerkampen, waarbij de deelnemers overigens gewoon thuis slapen, willen we trips gaan organiseren, bijvoorbeeld naar Ramallah, Bethlehem en de Golanhoogten. Daarnaast organiseren we bijlessen, meestal geleid door studenten die goed zijn in vakken als Arabisch, Engels, wiskunde, natuurkunde. Het is belangrijk dat onze kinderen succesverhalen zien en in contact komen met personen die als rolmodel kunnen dienen. Dan is de kans groter dat ze zelf ook een opleiding zullen willen gaan volgen. Want op dat gebied is er nog veel te winnen.’

Hagop Karashian heeft een ingetogen, bijna bescheiden manier van spreken. Maar elk woord dat hij zegt is de moeite van het aanhoren waard. Hij neemt ons mee naar een hoek in zijn fraaie keramiekwinkel en begint te spreken. Op zachte toon, maar wij hangen aan zijn lippen. 

‘In 1919, tijdens het Britse mandaat, wilde gouverneur Sir Ronald Storrs alle keramiektegels van de Rotskoepel laten herstellen. Dat was sinds de 16de eeuw niet meer gebeurd. Dus liet hij uit Turkije drie vaklieden overkomen op het gebied van keramiek. Een daarvan was mijn grootvader. De Armeense genocide Turkije was toen nog volop gaande. De drie maakten een aantal proeftegels die zeer in de smaak vielen van de Britten. Maar er rezen bezwaren tegen het feit dat Armeense Christenen werk verrichtten voor een van de heiligste plekken van de Islam, dus bij nader inzien ging hun opdracht niet door. Dus openden mijn grootvader en zijn collega’s ze een keramiekwerkplaats, de eerste in Jeruzalem. Mijn vader en ik zijn in zijn voetspoor getreden. Mijn vader is trouwens verantwoordelijk voor de drietalige straatnaamtegels, in het Hebreeuws, Arabisch en Engels, die je overal in de stad ziet.’

Hoewel Hagop dus de derde generatie Karakashians in Jeruzalem, is de Armeense gemeenschap hier al heel oud. Armenië was het eerste land dat – in het jaar 301 – het Christelijk geloof accepteerde. Veel Armeniërs kwamen als pelgrims naar Jeruzalem. ‘Vanaf de vijfde eeuw werd de Armeense gemeenschap groter: ze kochten land, bouwden een kerk, en zo ontstond het Armeense Kwartier.

Vandaag de dag is de Armeense gemeenschap hooguit 1200 mensen groot.’ 

Een belangrijke inspiratiebron voor Karakashians keramiekontwerpen is de Levensboom, een beroemd Byzantijns mozaïek in Jericho. Daarnaast zijn ook vogels populaire motieven. Hij toont een wijngaard waarbij vogels van de druiven eten. De wijnrank symboliseert Jezus en de vogels eten daarvan om het eeuwige leven te verkrijgen. Zijn klanten? ‘Vooral plaatselijke bewoners, zowel Palestijnen als Israëli’s. Toeristen volgen bij ons graag workshops.’ En dan, zacht en met een glimlach: ‘Na afloop hebben ze veel respect voor ons vak.’