Zeilexpeditie in het Scoresbysund
Oost-Groenland
IJsbergen zo groot als dorpen drijven majestueus en onverstoorbaar langs. Ongerept ligt het Scoresbysund voor ons. Het driehonderdvijftig kilometer diepe fjordsysteem is slechts drie maanden per jaar bevaarbaar. Nu dus. “Voor de Inuit heeft alles Anirniq, een ziel.”
Een brutale klont ijs glijdt schrapend langs het felgroen geoxideerde koper dat met vooruitziende blik rondom de boeg van de schoener Opal genageld is. De zee is doodstil. Zwart water dat bijna stijf lijkt, maar niet bevroren. Naarmate we dieper de monding van de Scoresbysund in zeilen, worden de ijsbrokjes die als witte spikkels het zwart van het water breken steeds talrijker. Kapitein Heimir Harðarson laat de reeds gereefde zeilen binnenhalen en vaart verder op muisstille elektriciteit. Het ijs vermeerdert snel: als nieuwsgierige witte zeewezens die van heinde en verre polshoogte komen nemen. Brokjes worden ijsblokken, ijsplaten en daar doemt een helblauwe majestueuze ijsberg aan de horizon op. Het ijs is nu alom. Slush schraapt speels traag langs het koper en duikt weg onder de boeg. Behoedzaam naderen we Solgletscher, een twaalf kilometer lange ijsmassa die met zijn slome vaart van ongeveer tien meter per dag zichzelf een snelle gletsjer mag noemen. De onhoudbaar duwende ijsmassa zorgt ervoor dat het vallende ijs een oorverdovend voortdurend schouwspel levert.
Flarden mist leunen tegen de pikzwarte loodrechte basalten wanden aan die aan beide kanten van de ijsmassa als tweeduizend meter hoge poortwachters op ons neerkijken. Daar breekt een lawine van blauw ijs los met een geluid alsof er een straaljager door de geluidsbarrière knalt terwijl er een turbine van een 747 op dertig meter afstand warm staat te draaien. Blauw ijs is oud ijs. Rechts donderen duizend klonten richting water. Verlost van de gletsjer, waar ze duizenden zo niet tienduizenden jaren onderdeel van zijn geweest. Opal manoeuvreert onverstoorbaar verder. Dieper en dieper Scoresbysund in.
Overweldigende natuur
© Christian Lindquist
OVERDONDERENDE NATUUR
Scoresbysund, Kangertittivaq in Inuit, ligt aan de Noordelijke IJszee aan de Oostkust van Groenland. Met coördinaten 70° 32′ Noorderbreedte en 24° 21′ Westerlengte bevinden we ons hier boven de poolcirkel. Het gebied dankt zijn naam aan de Engelse walvisvaarder en ontdekkingsreiziger William Scoresby die de kust van de fjorden in 1822 in kaart bracht. Scoresbysund gaat zo’n driehonderdvijftig kilometer Groenland in en is daarmee de langste fjord ter wereld. Aangezien er allerhande zijtakken zijn, is het tevens het grootste fjordensysteem ter wereld. Het water kan zo’n vijftienhonderd meter diep gaan en de steile granieten en basalten muren die de fjord afbakenen zijn op sommige plekken meer dan drieduizend meter hoog. Genoeg overdonderende natuur om je heel, heel nietig te voelen.
Walvisjager en ontdekkingsreiziger William Scoresby bracht in 1822 de kust van de fjorden in kaart. Scoresbysund strekt zich uit over driehonderdvijftig kilometer in Groenland, en is daarom de grootste fjord ter wereld
Wij zeilen vanaf Constable Pynt door Hurry fjord richting Ittoqqortoormiit. Met zo’n 429 inwoners dé metropool van Oost-Groenland. “Tot zo’n beetje 1800 woonde de Thule in dit gebied, een volk waar alle Inuit van afstammen,” vertelt Þórður (Thordur) Ívarsson, de techneut en wizzkid van Opal. “We mogen het nu over global warming hebben, maar tussen 1650 en 1850 hadden ze het vooral over global cooling. Die periode wordt ook wel de Kleine IJstijd genoemd. De Thule, toch best een gehard volkje gewend aan ijzige kou, gaf het hier voor gezien en meer dan een eeuw was hier geen mens. De Denen en Noren lagen als fiks wat tijd in de clinch over van wie Oost-Groenland nu eigenlijk was en de Denen besloten in 1925 dat ze hun activiteiten uit moesten breiden. Dus plaatste het Bureau ter Kolonisatie van Scoresbysund vijfentachtig Inuit uit West-Groenland hier. Juist hier omdat er overblijfselen waren gevonden van een Thule nederzetting.”
Draag als burger-wetenschapper bij aan het behoud van het milieu
Doe mee aan de Ocean Missions Expedition
North Sailing ondersteunt ook de Ocean Missions Expedition. Wil je als burgerwetenschapper deelnemen en samen met een team microplastics, walvissen, vogels en vervuiling onderzoeken, dan is dit misschien het project voor jou. Het is een avontuur om nooit te vergeten en tegelijkertijd draag je actief bij aan het behoud van het milieu. Twee keer per jaar varen ze voor een onderzoeksmissie. Kijk op de website van Ocean Missions voor meer informatie over het project. Voor een gewone Groenlandexpeditie check de info onderaan deze pagina.
I
AFGELEGEN
Om even een beeld te schetsen van hoe afgelegen dit gebied is. Vanaf oktober tot juni is de zee bevroren en kun je hier niet komen per schip. Het dichtstbijzijnde dorpje op Groenland, met maar liefst negentig inwoners, ligt 800 kilometer naar het zuiden van Groenland. Daartussen niets. De dichtstbijzijnde bewoonde wereld is Húsavík op IJsland, vijfhonderdvijftig kilometer varen over de Noordelijke IJszee en de thuishaven van Opal.
Ittoqqortoormiit betekent ‘plek met grote huizen’. Die huizen liggen als een soort felgekleurde Legoblokjes met puntdaken verspreid tegen de grauwe rotsen.
Het blaffen van de honden is oorverdovend. Er wonen hier drie keer meer honden dan mensen
De vele kruizen op de grafplaats die uitkijken op het dorp getuigen van een zwaar leven en vormen tegenwoordig een sterk contrast met de, tegenwoordig, klassieke blauwe trampolines die achter elk huis te zien zijn. Nieuwsgierige kinderen gluren uit de ramen en zwaaien. Bezoekers zijn hier er zeldzaam. In het midden van het dorp spelen twee jongens in de speeltuin onder de toeziend oog van hun grootmoeder. Een van de weinige auto’s in het dorp komt voorbij. Op de pick-up truck klampen zich drie kleine kinderen vast, hun oorkappen net zo groot als hun brede glimlach. Ze zijn op avontuur in het gewone leven. De planken van de kleine dorpswinkel zijn vol met lokale benodigdheden, van voedsel tot wapens en en speelgoed. Alleen tijdens de korte zomerperiode is het mogelijk om hier per boot te komen. Als het ijs terugtrekt en net voordat het weer dichtvriest, komt er een vrachtschip met de jaarlijkse bevoorrading aan. Behalve dit schip en één keer per maand een Deense helikopter is Ittoqqortoormiit negen maanden per jaar volledig afgesneden van de buitenwereld.
LEKKER VETTIG VLEES
We worden warm verwelkomd door de familie van Ingrid Anike. De pot schaft gestoofde muskusos, lekker vettig vlees dat op rund lijkt. De jacht is belangrijk hier. De monding van Scoresbysund is een polinia in de winter, door stroming en wind ijsvrij en daarom dé plek voor levendigheid. Vogels, zeehond, sneeuwhaas –en vos, muskusos en de machtige ijsbeer. Alles is vanouds prooi voor de Inuit. “Voor de Inuit heeft alles Anirniq, een ziel,” vertelt Ingrid. “Samen vormen ze Anirniit, het geestenrijk. De Inuit vereren niet, maar vrezen des te meer. Wat niet verwonderlijk is wanneer de weersomstandigheden zo dodelijk zijn als hier. Zolang de Anirniit tevreden gestemd zijn, is er voorspoed. Maar oh jee, als de geesten zich tegen je keren.” Een Inuit die gedood wordt door een IJsbeer? De wraak van Nanoek, de meester van de ijsberen. De jongen die hier enkele uren voordat wij aanmeerden in zee verdronk? Verzwolgen door Sedna, de meesteres van de zee. Mijn persoonlijke favoriet is Mahaha, een demoon die het gehele arctische gebied terroriseert en zijn slachtoffers dood kietelt. Mensen die doodvriezen, schijnen vaak gevonden te worden met een glimlach op hun gezicht. Vandaar.
“Voor de Inuit heeft alles een Anirniq, een ziel”, legt Ingrid uit. “Samen vormen ze Anirniit, het koninkrijk der geesten”
We varen in Fønfjord. Voor het eerst in drie dagen hebben we wind. En flink ook. “Over het algemeen zijn de fjorden van Scoresbysund vrij rustig met weinig wind,” vertelt kapitein Heimir terwijl hij de opdracht geeft alle zeilen bij te zetten. “Maar het kan ook spoken zoals het nergens kan spoken wanneer de Piteraq blaast.” De Piteraq is een katabastische wind die vanaf de Groenlandse ijskap afgevoerd wordt via de fjorden. Die ijskap is immens. Negen procent van al het zoetwater dat zich op de aardkloot bevindt, ligt bevroren op de ijskap die op sommige plekken meer dan drie kilometer dik is. Door de radiatie van het ijs, bevindt zich boven die ijskap altijd een hogedrukgebied. Wanneer die botst met lagedrukgebieden bij de kust kunnen bizarre snelle winden met orkaankracht door de fjorden jagen. Fønfjord is zo’n afvoerpijp van ijskapwind. Gelukkig blijft het vandaag bij een fikse vijf.
Een prachtige strakblauwe lucht. Ee overlevingspak dat de vrieskou trotseert. Zwart basalt dat boven ons uittorent en langzaam overgaat in glooiende hellingen begroeit met mos en andere kleine plantjes. Een muskusos graast eenzaam terwijl zijn lange vacht wappert in de poolwind. Mijn longen vullen zich met ijzige zilte zeelucht. Het tuigage van de schoener staat bol. De wereld om mij hee, is de wereld zoals hij er uitziet sinds het begin der tijden. Enkel gevormd door natuurkrachten en de schurende werking van ijs en wind. Wat zou je moeten als je hier wakker wordt op een strandje van zwart zand? Waar zou je heen lopen? Hoe zou je overleven? Wanneer de kou je niet grijpt en je af en toe een sneeuwhaas pakt, die zo tam zijn dat eentje ons op twee meter afstand nadert, zelfs dan is de kans miniem dat je dit overleeft en ooit weer een mens ziet. De natuur is altijd de baas. Maar hier duldt ze weinig.
Wat te doen als je hier wakker wordt, op een strand van zwart zand? Waar zou je heen lopen? Hoe moet je overleven?
HYBRIDE ZEILSCHIP
Zo snel als de wind oppikte toen we Fønfjord indraaiden, zo snel gaat hij weer liggen zodra we Rødefjord invaren. Prachtige sedimentaire bergen met een hoog ijzergehalte strekken zich uit langs het water, vandaar de naam. Maar het zeilen is klaar voor vandaag. De gaffelgetuigde schoener Opal is gebouwd in Bodemwert, Duitsland in 1951. Van 1970 tot 1983 onderging ze haar transformatie tot de elegante tweemaster die ze nu is met haar ranke lijn van eikenhout en koperen beplating. Ze werd liefdevol opgenomen in de North Sailing vloot in 2013. North Sailing is de IJslandse organisatie die deze expedities mogelijk maakt. “Het is een bijzonder schip,” vertelt Þórður. “Het is het eerste zeilschip met een speciaal ontworpen Regenerative Plug-In Hybrid Propulsion System. Kortom, in plaats van ballast heeft ze batterijen. Die batterijen kunnen uiteraard aan de wal opgeladen worden door middel van landstroom. Net als bij een hybride auto, zeg maar. Maar ze kan haar batterijen ook opladen terwijl ze onder zeil is omdat de schroef dan dienst doet als dynamo. Hoe sneller het schip gaat terwijl het zeilt, hoe sneller de schroef draait en hoe sneller de batterijen weer opgeladen zijn. Een techniek die nog nooit in een ander zeeschip is toegepast. Ik ben aan boord om het systeem te perfectioneren. Idealiter heb je de dieselmotoren nooit meer nodig. Dat probeer ik uit te vogelen.”
Disco Luchten
© Örvar Atli Þorgeirsson
Het resultaat is dat we wanneer we niet onder zeil zijn de stilte, die hier groots is, niet verstoren. Alleen het kabbelende water met hier en daar een ijsschotsje tegen de boeg. Opal wordt in IJsland ook gebruikt om walvissen te kijken. Door de stilte komen de beesten dichter in de buurt van Opal dan van alle andere schepen.
Roze en oranje sluiers trekken hoog door de lucht Soms strak als schijnwerpers, soms vlammend. Het is disco in de Groenlandse poolnacht
De nacht valt. Kraakhelder. De hoeveelheid sterren die zichtbaar zijn tegen de poolnacht, stemmen bijna melancholisch. Een glas IJslandse brennivín, gekoeld door eeuwenoud ijs dat we speciaal voor dit doel van een blauwe ijsklomp hebben gehakt, versterkt dat gevoel. Ik staar naar de met verre sterren gespikkelde hemel wanneer plots met een vage plof een explosie van groen zich aftekent tegen de donkere nacht. Het spookachtige groene licht verplaatst zich snel door de nacht. Vervaagd en verhelderd. Links vindt er weer een ontploffing plaats. En rechts. En links. Roze en oranje mistvlagen trekken hoog door de lucht. Soms strak als schijnwerpers, soms vlammend. Het is disco in de Groenlandse poolnacht. Dit noorderlicht is zonnewind, die veel energie bevat. Die energie komt vrij wanneer het op zuurstof en stikstof atomen botst in onze atmosfeer en wordt op 80 tot 1000 kilometer hoogte uitgestraald in de vorm van het kleurrijke poollicht. Ik heb wel eerder dit noorderlicht meegemaakt. Maar nooit zoals dit. Nooit zo helder, zo veel, zo vaak en zo lang. Het is ook de eerste keer dat ik het hoor. De nacht duurt lang die dag, want trek je maar eens los van zo’n spektakel. Wie weet wanneer je zoiets ooit nog een keer ziet. In dit geval de dag erna. En de dag daarna. Igaluk, de Inuit god van de maan, blijft spelletjes spelen met zijn broer de zon.
Goud en lichtblauw
© Linda Wasell
Schoonheid. Alom vertegenwoordigde schoonheid. Dat je bijna niet naar rechts durft te kijken omdat je dan mist wat er op links gebeurt. Als reisverslaggever ben ik op veel mooie plekken op aarde geweest. Tot en met Antarctica toe. Maar de wateren van dit Oost-Groenland zijn de meeste wijde, bruutste en mooiste waar ik ook gevaren heb.
Wanneer we de koers terug inzetten richting Ittoqqortoormiit hebben we de Bjørne Øer, de bereneilanden die zo heten omdat de kam lijkt op de klauwen van een beer, in de rug. Het is kwart voor vijf in de ochtend en de zon komt duizendkleurig op. De slaperige scherpe bergtoppen van Bjørne Øer worden gekust door roze zonnestralen. De zee is vlak maar van goud en lichtblauw. In de verte aan de horizon breekt een ijsberg ter grootte van de binnenstad van Utrecht gedeeltelijk af. De resterende ijs kolos is zijn evenwicht kwijt en rolt traag op zijn kop en weer terug, rollende vloedgolven voortstuwend. Ultra dunne ijspannenkoeken hebben zich vannacht gevormd op het water. Een herinnering dat we het Scoresbysund moeten verlaten. De Oost-Groenlandse wildernis sluit zich en maakt zich op voor de altijd terugkerende winterse heerschappij van een strenge moeder natuur.
Ultradunne ijspannenkoeken hebben zich ‘s nachts op het water gevormd. Dit is het signaal dat we de Scoresbysund moeten verlaten
Ontdek de schoonheid van Groenland met North Sailing
Groenland Expeditie
Opal is een schoener, het traditionele koolstofneutrale zeilschip, van North Sailing in IJsland. In de zomermaanden vaart ze in Groenlandse wateren. Een privéchartervlucht haalt je op in Reykjavik, IJsland en neemt je mee naar het schip voor een adembenemend avontuur.
I