Cultuur snuiven in Oostende
De stad als canvas
Ze lijken voor reuzen te zijn gemaakt, de vele muurschilderingen op de gevels van het ooit zo kleurloze Oostende. Elke straathoek trekt je aandacht, terwijl je ogen maar één ding willen, naar het licht. Een ode aan de kunst van Oostende.
‘Kleur is waar het licht in valt’, zei James Ensor (1860-1949) tijdens een lezing. De beroemdste schilder die Oostende gekend heeft, opgegroeid in een souvenirwinkel, was al oud toen hij het zei. Zijn baard was lang, zijn kleding vettig. Voor de oorlog – de Grote – liep hij geregeld in een zwarte cape over de Zeedijk, langs de Kursaal en dan de bocht om richting Petit Nice, zoals dit deel heet. Ik loop er ook en kijk uit over zee. Als ik ergens in uitblink, zeg ik vrij naar Marguerite Duras, dan is het wel kijken naar de zee. Niet zo gek: ik ben met uitzicht op zee geboren. Noordwijk had toen nog iets ‘mondains’, net als Oostende, maar zou al in mijn jeugd veranderen. Belgische toestanden! galmde het toen de betonkluiten in mijn dorp verrezen. Nu ben ik in het schrikbeeld van de roepers, schoolvoorbeeld van de lelijkheid, de Koningin der Badsteden, Oostende. Ik hoor een drilboor. Zo hoort het. Hier blijft men slopen en verbouwen. Als wrijven in een vlek.
IEDERE DAG TIEN SCHILDERIJEN
Ik vind het prachtig, Oostende, meer dan prachtig. De stad leert me opnieuw kijken. Met de onbevangenheid van een kind dat voor het eerst de zee ziet, kijk ik met een frisse blik naar een stad die lelijk zou moeten zijn, maar op een indrukwekkende schaal kunst ademt. Ik ga even zitten op een bankje. Voor me ligt het allergrootste kunstwerk van Oostende: de zee. Muzikant Arno Hintjes heeft een appartement op de dijk. ‘Elk uur verandert het licht’, zegt hij in het boek Oostende en Compagnie van Claude Blondeel. ‘’t Schijnt dat je dat alleen in Oostende hebt, door de zandbanken waar het licht op valt.’ Hij snapt dat James Ensor nooit is weggegaan uit Oostende. Iedere dag ziet hij tien schilderijen, helemaal gratis.
“Elk uur verandert het licht. ’t Schijnt dat je dat alleen in Oostende hebt, door de zandbanken waar het licht op valt”
HET DONKERSTE BLAUW
Ik denk eraan terug als ik niet kan slapen. Ik lig in bed van Hotel Upstairs op een boogscheut van de dijk. Zal ik naar buiten gaan? Dat deed schilder Léon Spilliaert ten slotte ook wanneer zijn maagzweer hem weer eens een slapeloze nacht bezorgde. Dan ging hij rijk geparfumeerd en goed gekleed, altijd met opstaande boord, de vadermoorder, naar buiten, om over de verlaten zeedijk en het visserskwartier de kustlijn met zijn vervaagde vormen in het donkerste blauw vast te leggen met Oostindische inkt. De volgende dag zie ik zijn werken hangen in Mu.ZEE, waar ik ook Ensor tegen het lijf loop, de anarchist die zich op latere leeftijd baron mocht noemen. Die titel is hem hoogstpersoonlijk door koning Albert I verleend in 1929. Een jaar later wordt de anarchist zeventig. Ik moet aan zijn baders denken, de baden van Oostende, die hij schilderde in 1890. Het originele werk is te zien in Gent, maar hier overal afgebeeld op dienborden, mokken en ansichtkaarten. Het is cartoonesk geschilderd, op z’n Kamagurka’s, ook al een kind van Oostende. Goed, de baders van Ensor. In zijn zee krioelt het van de mensen. Maar waar het vooral om gaat, zijn de mensen aan de vloedlijn, de gluurders, waaronder een Eerwaarde. Ophef natuurlijk.
Internationale Fotobiënale
Tot 24 oktober is de Stad aan Zee gastheer van de internationale fotobiënnale met werk van toonaangevende fotografen. Ondertussen maak je kennis met Oostende zelf, want voor de verschillende exposities zul je kriskras door de stad moeten lopen. De volgende internationale fotobiënnale vindt plaats in 2023.
Tussen de spierwitte badcabines die zo mooi op een rijtje staan, precies in lijn met de horizon, duiken ze op. De zonaanbidders zitten verscholen tussen de hokjes
Vandaag de dag gluur je nog altijd naar de baders. Het gaat van zelf. Door de ligging van de dijk en het strand – alles gelijkvloers – kun je niet anders. De baders kijken je recht in de ogen. Tussen de spierwitte badcabines die zo mooi op een rijtje staan, precies in lijn met de horizon, duiken ze op. De zonaanbidders zitten verscholen tussen de hokjes – beschermd tegen de wind – en hebben de blik gericht op de zon, in dit geval op de dijk. Graag had ik mijn hoed voor ze afgenomen, maar ik draag vandaag geen hoed. Kom je eigenlijk wel naar Oostende om in de zon te gaan liggen?
Mensen komen naar Oostende om tal van redenen. Ze komen om te winkelen en te eten in restaurants. Ze komen voor de zee en de kunst. Voor een lang weekend uitwaaien. Even niks. En ze komen om elkaar te zien! Van alle kanten word ik gepasseerd door bezoekers van de stad, lopend, fietsend, soms op hun billenkarren die ze hebben gehuurd bij Nico Fun on Wheels, vlakbij de Kursaal.
Mensen komen naar Oostende om tal van redenen. Ze komen om te winkelen en te eten in restaurants. Ze komen voor de zee en de kunst
Ik vind het nergens. Oostends groen is zoekgeraakt. Ook op de vele foto’s die hier verspreid door de stad te zien zijn in het kader van de internationale Fotobiënnale, vind ik het nergens terug. Al twijfel ik bij het werk van Marc Lagrange. Zie ik daar dan toch een pixel Oostends groen? Ik ben alweer afgeleid. Door de sensuele naakten van deze Antwerpse bruut. De fotograaf was verslaafd aan polaroid en zou in 2008 een hele hoop van de zeldzame Polaroid 100 chocolate films hebben besteld, omdat ze nadien niet meer geproduceerd werden. Hij legde ze in de koelkast, om ze na de houdbaarheidsdatum toch nog te kunnen gebruiken. Allee jong, zou ik op zijn West-Vlaams willen zeggen: keer toe! In Fort Napoleon is nu een spectaculaire overzichtstentoonstelling te zien van Lagrange. Het kan nog tot en met 24 oktober.
EXOTISCHE SCHELPEN
Marc Lagrange overlijdt op 58-jarige leeftijd na een ongeval met een golfkarretje. Kerstdag 2015. James Ensor wordt stukken ouder. De anarchist slash baron sterft in 1949 en is 89 jaar geworden. Omdat hij zoveel betekend heeft voor de stad krijgt hij een pompeuze begrafenis. Ensor ligt begraven in zijn geliefde duinenkerkje in de Oostendse deelgemeente Mariakerke. Ik zoek het graf van de grootmeester op en vind het aan de voet van de toren. Het is een sober graf dat in niets doet denken aan zijn woonhuis in de Langestraat met zijn blauwe salon, volgestouwd met meubels. Je kunt dit huis bezoeken trouwens, het is een museum. Ook de souvenirwinkel van zijn moeder bestaat nog: een bazaar vol exotische schelpen. James Ensor maakte er zijn eerste tekeningen op het cadeaupapier van zijn moeder.
In de straat waar Ensor op latere leeftijd achter een spionnetje zijn dagen uit zit, stuit je nu op een gigantische muurschildering van SozyOne, geïnspireerd door het werk van Ensor. Geen toeval uiteraard. Ik heb er afgesproken met Bjørn van Pouke, curator van het Streetartfestival The Crystal Ship, dat jaarlijks 125.000 bezoekers trekt. Samen gaan we op tocht door de stad om enkele murals te bekijken. De badstad telt er inmiddels tachtig. Ze zijn gemaakt op een canvas van beton.
Maar eerst college.
Weet je eigenlijk wat Street Art is, Nicolline?
Ik geef een nogal stupide antwoord: Streetart? Dat lijkt me kunst op straat.
Bijna goed, lacht de curator schamper: Streetart is een verzamelnaam van alle beeldende kunst, die is gemaakt in de openbare ruimte. Het woord ‘gemaakt’ is cruciaal. De kunst moet ter plekke gemaakt zijn. Verwar het ook zeker niet met graffiti, onderwijst hij. Dat zijn twee totaal verschillende werelden. Graffiti is ontstaan in de hiphop-cultuur en draait om ego. Het was bedoeld om reclame te maken, mensen wilden vooral hun naam achterlaten. De insteek van streetart is kunst.
“Graffiti is ontstaan in de hiphop-cultuur en draait om ego. De insteek van streetart is kunst”
Het is ook de kunst geweest die de stad heeft opgetild, leer ik van Bjørn. Vijftien jaar geleden stond Oostende bovenaan de lijstjes met negatieve cijfers: armoede, werkloosheid, druggebruik. Een jaar later kreeg de stad een nieuwe burgemeester. Hij wilde de problemen aanpakken door in te zetten op cultuur. “Iedereen verklaarde die man zot”, vertelt Bjørn. ”De mensen wilden meer politie om de criminaliteit aan te pakken. Nee, nee, hield de burgemeester voet bij stuk: we moeten inzetten op cultuur om zo een andere vibe te genereren. Voilà: hij heeft gelijk gekregen.”
Schone Kunsten
Culturele najaarsklassiekers
Onze IJslandvissers
In de expo ‘Onze IJslandvissers’ hoor en zie je het verhaal van de Vlaamse IJslandvaarders. Locatie: Venetiaanse Gaanderijen. Wanneer: tot 7 november 2021.
Raveel ontmoet Ensor
In 2008 werd in het Raveelmuseum in Machelen-aan-de-Leie voor het eerst een tentoonstelling op touw gezet met werken van beide schilders. Het is de beurt aan Oostende om deze bijzondere dialoog te vernieuwen, Locatie: Het James Ensorhuis. Wanneer: tot 5 december.
Podcastfestival
Een tweedaags feest voor het oor met het beste van wat podcast te bieden heeft. Met o.a. de Nederlandse documentairemaker Annegriet Wietsma, bekend van haar podcast De Deventer mediazaak. Locatie: Kursaal. Wanneer: 3 en 4 december.
Winter in het park
Te midden van een gezellig verlicht Leopoldpark kan je als bezoeker schaatsen op de vijver omgeven door meer dan 50 houten chalets met typische kerstartikelen. Locatie: Leopoldpark. Wanneer: 3 december tot en met 9 januari 2022.
I