Begin zeventiende eeuw kreeg een Nederlander als eerste mens Antarctica in zicht. WideOyster deed de reis over en zeilde met de driemaster Europa drie weken naar Antarctica, het witte continent. Een verslag over het leven aan boord, pinguïns en ijsbergen, veel ijsbergen.

Het schip kreunt als de zoveelste golf over het dek slaat. Terwijl de wind met 60 knopen door het tuig giert, klem ik mijn vuisten om het roer. 60 knopen… ofwel windkracht 11! In Nederland heet dat code rood en waaien de pannen van het dak, in de Drake Passage betekent het lekker zeilweer. Trots sta ik aan het oude houten roer van de Nederlandse bark Europa, een tallship met maar liefst drie masten en 24 zeilen. Vandaag staan er slechts een paar zeiltjes bij, maar toch snijden we met een topsnelheid van 11 knopen door de kolkende oceaan. Achter me zie ik een huizenhoge golf aankomen. Gaat-ie onder ons door of slaat hij zometeen over het poop deck heen, waar ik sta? Het zware schip wordt van achteren opgetild en we surfen de diepte in. De wind drukt ons in een slagzij van 45 graden en ik vecht met het roer om koers 140 graden richting Antarctica aan te houden. Dan breekt de boeg met een doffe dreun door een golf en is plotseling alle druk op het roer weg. Het schip draait weg, terwijl ik uit alle macht tegenstuur. Al snel schiet het kompas door de 160 graden. Bij 170 graden steekt kapitein Eric Kesteloo zijn kop uit het luik. ‘Stuurman! Wat zijn we aan het doen? Houd koers 1-4-0. Zo komen we nooit in Antarctica!’ Op dat moment bijt het roer weer in het water en snel daarna lig ik weer op koers. Dit is de tweede dag dat ik ooit een roer van een schip heb vastgehouden en de adrenaline giert door mijn lijf. ‘1-4-0!’ roep ik terug.

Op een eeuwenoude wereldkaart staat uitgestrekt over het gehele zuidelijk halfrond slechts één grimmig woord: brumae, het Latijnse meervoud voor kou. Geen enkel schip waagde zich zo ver van land, uit vrees van de wereld af te varen, linea recta naar de poorten van de hel. In sommige verhalen was het einde van die wereld een brandend vagevuur, anderen waagden te geloven dat niets restte dan ijzige kou, killer dan de dood. Europa was de bekende wereld en alles wat eronder lag was Terra Australis Incognita, Het Onbekende Zuidelijke Land. Het Zuidland was mysterieus en verboden; het terrein van de mythische mensetende Andophagi en de Monoculi, een vreemdsoortig éénogig ras dat ondanks het bezit van slechts één been razendsnel was. Dat been dubbelde bij slecht weer trouwens als paraplu volgens de mythe.

Dat de wereld rond moest zijn, hadden Griekse filosofen als Thales en Pythagoras vierhonderd jaar voor Christus al bedacht. Met een haarscherp gevoel voor symmetrie berekenden ze dat er als tegenhanger voor hun bekende noordelijke wereld ook een zuidelijke wereld moest zijn. Voor de balans moest dat, anders zou de aardbol omvallen. De Grieken gaven het noorden van de bol de naam Arktikos, omdat dat gedeelte van de wereld onder het sterrenbeeld Arctos ‘Beer’ lag. De zuidelijke tegenhanger van de noordelijke pool noemden ze logischerwijs Antarktikos, de tegenpool. Niemand ging ter plekke kijken of de schommelstoelgeografen het bij het rechte eind hadden. Toen in 1054 de katholieke knoet op Europa neerdaalde, was het de daarop volgende eeuwen helemaal afgelopen met het Grote Ontdekken. Antarctica moest tot 1911 wachten tot eerst Roald Amundsen en enkele dagen later Robert Falcon Scott de eerste voet ooit op de Zuidpool zetten. Vóór het zover was, waagden vele avonturiers en ontdekkingsreizigers zich wel op de onbekende wateren waarachter het zogenaamde Zuytlandt zou moeten liggen. Op zoek naar avontuur, gefantaseerde rijkdommen of ter vergroting van het grondgebied van het eigen land trotseerden deze waaghalzen in kleine schepen de elementen. Gedreven, of afgedreven, door de wind.

Vier dagen geleden, op 8 februari, stapte ik samen met 39 anderen aan boord in Ushuaia, volgens de Argentijnen ‘de zuidelijkste stad op aarde’. Gelet op de prijs verwachtte ik rijke Amerikanen, maar niks is minder waar. De voyage crew – betalende gasten die actief meezeilen – is een gemê- leerd gezelschap van Nederlanders, Duitsers, Australiërs en een paar Amerikanen. Er is een politieagent, een gepensioneerde gids van de Sydney Harbour Bridge, een vrouwelijke NASA-piloot, een professor, en vooral uit Nederlandse hoek ook wat mensen uit de zeilwereld en botenbouw. De meesten zijn fit, hebben geen hoogtevrees en worden getrokken door het avontuur.

Na een uitleg over het schip en de veiligheidsprocedures krijgen we klimgordels uitgereikt. Wie er behoefte aan heeft, krijgt instructie over hoe veilig in de masten te klimmen. De eerste keer gaat dat onder toezicht van een vast crewlid, maar daarna moet je het zelf doen. Op een schip met 24 zeilen zijn er vele hands on deck nodig om een veelvoud van touwen te bedienen. En de eerste paar ochtenden staat sail handling op het programma. Engels is de taal aan boord, en we leren dat elk zeil een naam heeft: topsails, royals, gallants, staysails, jibs, en dat alles met een variant voor de foremast, mainmast en de mizzen. Om deze zeilen te zetten beschikt de crew over maar liefst 254 touwen die ook allemaal een eigen naam hebben. Kortom: learning the ropes is een proces dat maanden duurt, dus tot die tijd volgen we gewoon orders van de bemanning.

Voordat we de Drake Passage bereikten, voeren we door het Beaglekanaal, het water dat de zuidelijkste eilanden van Vuurland scheidt. Het Beaglekanaal werd vernoemd naar het schip waarop Charles Darwin in 1833 dit gebied verkende. Aan het einde van het kanaal verlieten onze twee Chileense loodsen het schip en kozen we het ruime sop onder escorte van een grote groep donkergestreepte dolfijnen. Springend, tuimelend en boegzwemmend hielden ze ons een uur lang bezig voordat ze afbogen richting Kaap Hoorn, het punt waar de Grote en Atlantische Oceaan samenkomen.

In het tijdperk dat Lemaire en Gerritsz de zeeën verkenden, stierf gemiddeld onderweg vijftien procent van de bemanning. Wij hebben meer geluk, afgezien van degenen die vanwege hun zeeziekte wensten dat ze dood waren.

Met het bereiken van de Drake Passage treedt ook het wachtsysteem in werking. We zijn ingedeeld in drie teams van twaalf personen, elk met een eigen kleur, en dat betekent zes uur op, acht uur af. Te allen tijde staan er twee man op het voordek op de uitkijk naar schepen en ijsbergen en twee man aan het roer. Met twaalf man sta je dus een half uur aan dek en kun je een uurtje opwarmen in het dekhuis. Althans, dat is de bedoeling, want tegen dag drie op ‘de Drake’ is Team Blauw door zeeziekte gedecimeerd tot vier personen en krijgt de scheepsarts een steeds grotere ronde langs de kooien benedendeks.

Het schip rolt op de golven en uit je kooi klimmen vergt dan ook de nodige techniek. Les 1: trek nooit eerst je sokken aan, want je glijdt linea recta naar de andere kant van de cabin. Binnen een paar dagen heb ik mijn ritme gevonden en als een volleerde brandweerman ligt mijn kleding in chronologische lagen klaar om erin te stappen. Lange onderbroek, Tshirt, wollen shirt, broek, fleece trui, sokken, oversokken, fleece vest, regenbroek, laarzen, sjaal, regenjas, muts, handschoenen. Gereed voor actie in vijf minuten.

Ik kijk om me heen. Er steekt een zware sneeuwstorm op die het zicht tot honderd meter beperkt, waardoor het roestende industriële erfgoed van de walvisvaart een nog lugubere stemming krijgt. Tussen de blauw-witte gletsjers zie ik ezels-, adélie- en stormbandpinguïns. Op het eiland Yalour staan jonge adélies ‘cool’ te poseren met een hanekam van pluis op hun kop – dat ene plekje waar ze zelf niet bij konden tijdens de transformatie naar volwassen pinguïn. Ze hebben de massale kindersterfte overleefd. Tijdens een wandeling door de kolonies zie ik overal kadavers van jongen die stierven aan ziekte en zwakheid of ten prooi vielen aan jagers. Deze zeevogels azen overal op de pinguïnjongen. Op Antarctica is het eten of gegeten worden, en als pinguïn sta je bijna onder aan de voedselketen. Een van de laatste dagen op Antarctica is meteen ook de mooiste. De zon schijnt zo warm dat we aan dek lunchen voordat we het Argentijnse onderzoeksstation Almirante Brown bezoeken. Na een korte klim kijk ik vanaf een rotspunt uit over Paradise Bay. Zover het oog reikt zie ik gletsjers en ijsbergen. In de diepte dobbert de Europa tussen de ijsschotsen waar lome krabbenrobben zich nog eens omdraaien in het zonnetje. Het is windstil en het zwarte water weerspiegelt de cirruswolken.

De Europa is één van de zeer weinige zeilschepen die zich heden ten dage nog aan deze tocht waagt. Een stukje luxer dan vroeger natuurlijk, met verwarming en een nooit slinkende voorraad drank in de bar. Toch blijft het een avontuur dat zijn weerga niet kent. En dit continent is zo fraai, ik zou het graag nog verder ontdekken en snel weer komen. En dat had de befaamde ontdekkingsreiziger James Cook, die als eerste om het Antarctisch continent zeilde, niet voorzien toen hij in 1774, na een barre tocht, vol afschuw in zijn logboek schreef: ‘Dit continent zal nooit verder onderzocht en bezocht worden. De wereld zal er geen winst aan behalen.’ Maar ja, toen had je nog geen toeristen.